Архегонийли ва гулли ўсимликлар бўйича амалий машғулотлар

Mavzuning maqsadi: Oilaga mansub o‘simliklarning anatomo-morfologik tuzilishini, ko‘payishini, turlar sonini, tarqalishi va ekologiyasini, tizimda tutgan o‘rnini, muhim vakillarining ilmiy (lotincha) nomlarini va ahamiyatini o‘rganish.
Kerakli jihozlar: Gerbariylar, o‘simliklar aniqlagi-chi, rasmlar, jadvallar, fiksatsiya qilingan gullar, quruq va xo‘l mevalar, lupa, pintset, preproval nina va boshqalar.
Nazariy tushuncha: Ra`noguldoshlar oilasiga 120 ta turkum va 3000 dan ortiq tur kiradi. Ular daraxt, buta, chalabuta, ko‘p yillik, ba`zan bir yillik o‘t o‘simliklari bo‘lib, Yer sharining deyarli hamma qismida, ayniqsa shimoliy yarimsharda keng tarqalgan. Barglari poyada ketma-ket joylashgan, oddiy yoki murakkab bo‘lib, ko‘pincha yonbargchalarga ega. Gullari to‘g‘ri, ikki jinsli, yakka, ba`zan to‘pgullarni hosil qiladi. Gulqo‘rg‘oni murakkab, uning a`zolari 5 tadan (ba`zan 4-6) doira shaklida joylashgan. Kosachabargi erkin, ba`zan qo‘shilgan, ost kosachabarg bo‘lishi yoki bo‘l-masligi ham mumkin. Gultojibarglari 5 ta bo‘lib erkin o‘sgan, ba`zan 4 ta. Changchilar soni gultojibarglar soniga teng yoki undan, ikki, to‘rt, ba`zan bir necha barobar ko‘p bo‘lib, doira shaklida joylashgan. Urug‘chisi bitta yoki bir nechta mevabargchalardan tashkil topgan. Ular bir-biriga qo‘shilgan yoki alohida. Mevasi pistacha yong‘oqcha, danakli meva, to‘pmeva, soxta meva va rezavor mevalardir.
Atirguldoshlar oilasi gul va mevalarining tuzilishi jihatidan 4 ta oilachaga bo‘linadi.
a) Tubulgidoshchalar– Spiraeoideae
Bu oilachaning vakillari buta o‘simliklaridir. Barglari oddiy yoki murakkab, gullari mayda sochoq yoki qalqonsimon to‘pgulga yig‘ilgan. Gullari to‘g‘ri, qo‘shgulqo‘rg‘onli kosacha va gultojibargdan iborat, ular 5 tadan bo‘lib joylashgan. Changchilar soni ko‘p, urug‘chisi 5 ta meva bargchaning birikishidan hosil bo‘lgan. Tugunchasi ustki. Mevasi to‘p yoyma meva.
b) Itburundoshchalar–Rosoideae



23-rasm. Itburun namatagi. 1-gulli novda; 2-gulining bo‘yiga kesimi; 3-urug‘chi; 4-5-meva va uning bo‘yiga kesimi; 6-gul diagrammasi
Bu oilachaga o‘t, chalabuta va buta o‘simliklar kira-di. Barglari patsimon, murakkab yoki o‘yilgan oddiy, yonbargchali. Poyasi ko‘pincha tikanli. Gulqo‘r-g‘oni murakkab, changchilar soni ko‘p, urug‘chisi bitta yo-ki ko‘p meva bargchadan tashkil topgan. Gul o‘rni bo-tiq yoki qavariq. Tugunchasi ustki yoki o‘rta. Mevasi - yong‘oqcha yoki murakkab danakchali meva.