Архегонийли ва гулли ўсимликлар бўйича амалий машғулотлар

Nazariy tushuncha: Bu oilaga 90 ga yaqin turkum va 1500 dan ortiq tur kiradi. Ular shimoliy qutbga yaqin mamlakatlardan tashqari hamma yerda o‘sadi, issiq mamlakatlarda ko‘proq tarqalgan. Oila vakillari daraxt-buta, goho o‘t o‘simliklardan iborat. Ularning barglari oddiy, uzun bandli, butun yoki panjasimon qirqilgan, navbatlashib joylashgan va yonbargchalidir. Guli ikki jinsli, to‘g‘ri, qo‘shgulqo‘rg‘onli, yirik bo‘lib barg qo‘ltig‘ida bittadan yoki shoxlarining uchidagi top gulda joylashadi. Bu oilaga kiruvchi o‘simliklarda kosacha barglari ostida 2-5-9 ta bargchadan iborat ostki kosachasi bo‘ladi. Changchilari ko‘p bo‘lib, ikki doirada joylashadi. Odatda, tashqi doiradagi changchilar qisqargan va staminodiylarga (shiradonlarga) aylangan bo‘ladi. Ko‘pincha changchi iplari, qo‘shilib o‘sib, urug‘chi ustunchasini o‘rab olgan naycha hosil qiladi. Urug‘chisi 3 ta yoki undan ko‘proq meva bargchalari-ning birikishidan hosil bo‘lgan. Tugunchasi ustki. Mevasi ko‘p urug‘li ko‘sak yoki mevabarglarining bir-biridan ajralishi natijasida hosil bo‘ladigan buyrak-simon yong‘oqchalardan iborat qo‘zoq meva.





22-rasm. G‘o‘za . 1-gulli novda; 2-guli; 3-4-ko‘sak va uning ochilishi; 5-tukli urug‘i; 6-gul diagrammasi


Ahamiyati: Oilaning xo‘jalikdagi ahamiyati jihati-dan eng muhim vakili g‘o‘za o‘simligi hisoblanadi. To‘-qimachilik sanoati uchun kerakli jami tola mahsu-lotining 70-75% paxtadan olinadi. G‘o‘za chigiti tar-kibida 18-21 % yog‘ bo‘ladi. Bu yog‘, oziq–ovqat va tex-nik maqsadlar uchun ishlatiladi. Yog‘i olingan chigit-dan chorva mollari uchun yem sifatida kunjara oli-nadi. Sovun tayyorlanadi. Kanop va dag‘al kanop kabi o‘simliklar ham tola beruvchi o‘simliklar hisoblanib, ulardan turli buyumlar tayyorlanadi. Shuning bilan bir qatorda dorivor va manzarali turlari ham uchraydi.
Ishni bajarish tartibi va topshiriqlar:
1. Gerbariylardan foydalanib oila vakillarini bir-biridan ajratuvchi morfologik belgilarini o‘rganing.
2. Gulxayri yoki g‘o‘za o‘simligi misolida gulxayri-doshlar oilasiga xos muhim belgilar: ostki va ustki kosachabarglar, changchilar va ularning chang iplariga qo‘shilib, urug‘chi ustunchasini o‘rab olib naycha hosil qilishi bilan tanishing. Gul, urug‘, meva tuzilishining rasmlarini chizing. Gul formulasini tuzing.
Oilaning gul formulasi:
* Ca _3(3)(6-10)+5Co₅A_(oo) G_(oo)