Архегонийли ва гулли ўсимликлар бўйича амалий машғулотлар

 
 

---

49 
Nazorat savollari 
1.
Oddiy qarag`ay o‘simligining otalik va onalik 
qubbalari qaysi faslda hosil bo‘ladi va ularning o‘ziga 
xos tuzilishi nimalardan iborat? 
2.
Mikrospora (chang) necha qavatdan tashkil topgan va 
uning taraqqiyot davrida dastlab qaysi hujayra hosil 
bo‘ladi? 
3.
Urug`kurtak nimaning shaklan o‘zgarishidan hosil 
bo‘ladi va u qanday tuzilishga ega? 
4.
Otalanish jarayoni qanday amalga oshadi? 
5.
Yangi yetilgan qubbalarda dastlab va keyin qanday 
rangdagi o‘zgarishlar sodir bo‘ladi? 
Magnoliyatoifa yoki gulli o‘simliklar bo‘limi – 
Magnoliophyta, Anthophyta 
 
Bu bo‘lim o‘simliklari g‘oyat murakkab tuzilishi, 
takomillashganligi, nihoyatda xilma-xilligi, turlarining 
behad ko‘pligi (250 mingdan ortiq), tabiat va inson 
hayotida tutgan o‘rni bilan o‘simliklarning boshqa 
guruhlaridan keskin farq qiladi. 
Bularning urug‘i, oldingi bo‘lim – ochiq urug‘lilarniki 
singari, mikrosporachi barg betida himoyasiz ochiq 
holda bo‘lmay, balki qirralari qo‘shilib o‘sgan, o‘zgar-
gan, mikrosporachi bargda, ya`ni onalikda hosil 
bo‘ladi. Onalik yangi organ, faqat yopiq urug‘lilar 
uchun xos bo‘lganligidan bular onaliklilar (Gynoeciatae) 
deb ham nomlanadi. Onalik 3 qismdan iborat bo‘lib, 
uning kengaygan ostki qismi tuguncha, changlarni 
tutishga moslashgan yoyiq yuqori qismi tumshuqcha, 
tuguncha bilan tumshuqchani birlashtirib turgan 
o‘rta qismi ustuncha deb ataladi. Tuguncha ichida 
urug‘kurtak (mikrosporangiy) bo‘ladi. Urug‘kurtak 
otalangandan (urug‘langandan) so‘ng urug‘ga, tugun-
cha devorchasi esa mevaga aylanadi. Meva urug‘ni 
yaxshi himoya qila oladigan, uni tarqatadigan va shu 
bo‘lim vakillari uchun xos bo‘lgan yangi organdir. 

---

50 
Urug‘ meva ichida joylashib, yaxshi himoya qilingan-
ligidan bular yopiq urug‘lilar nomini olgan. Bu bo‘lim 
vakillarining muhim belgilaridan biri ularning chin guli 
bo‘lishdir. Shu sababdan ham ular ko‘pincha gulli 
o‘simliklar deb ataladi. Gulli o‘simliklarning yana 
bir muhim o‘ziga xos belgilaridan biri ulardagi qo‘sh 
urug‘lanish hodisasidir. Qo‘sh urug‘lanish (otalanish) 
jarayoni natijasida 2 ta zigota hosil bo‘lib, ulardan biri 
taraqqiy etib, murtakka, ikkinchi esa murtakni 
oziqlantiruvchi duragay to‘qima – endospermga aylana-
di. Gulli o‘simliklarning har xil yashash sharoitida 
o‘sishga moslanib, keng tarqalib (Arktikadan tropik 
mintaqalarga) hozirgi geologik davrning hukmron 
o‘simligi bo‘lib qolish sabablaridan biri, murtagining 
duragay to‘qimadan tashkil topgan endosperm bilan 
oziqlanishidir. 
Gulli o‘simliklar bo‘limi ikki va bir pallalilar ajdodiga 
bo‘linadi.
Ikki pallalilar ajdodiga mansub o‘simliklar kelib 
chiqishiga ko‘ra qadimgi bo‘lib, ular orasida daraxt, 
buta va o‘t o‘simliklar uchraydi. Hozirgi vaqtda bu 
sinfga 190000 tur o‘simlik kirib, ular 10000 turkum, 
429 ta oilani tashkil etadi. 
Ikki pallali o‘simliklar ajdodining o‘ziga xos xarakter-
li belgilari quyidagilardan iborat: 
1.
Murtagi ikkita palladan iborat. 
2.
Urug‘i endospermli yoki endospermsiz. 
3.
Murtagida boshlang‘ich ildiz o‘simlik hayotining to 
oxirigacha saqlanib o‘q ildiz hosil qiladi. 
4. O‘tkazuvchi nay tolalar to‘plami ochiq tipda bo‘lib, 
ular halqa shaklida joylashgan. Shu bilan birgalikda, 
ularda poyaning ikkilamchi tartibda qalinlashishiga 
imkon beradigan kambiy qatlami mavjud. 
5. Bularning ko‘pchiligida gulqo‘rg‘on 5 a`zoli. 
6. Bu sinfda daraxtsimon vakillari bir pallalilarga 
nisbatan ko‘p uchraydi. 

---

51