Argumentlash va bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakllari

Isbot va raddiyada tezisga nisbatan xatoliklar.

• Isbot va raddiyada tezisga nisbatan xatoliklar.
• 1) Tezisni almashtirish. Isbotli tafakkur yuritish qoidalariga ko‘ra, tezis aniq va ravshan bo‘lib, isbotlash va raddiyaning butun jarayonida o‘zgarmasligi lozim. Agar bu qoidalarga amal qilinmasa, tezisni almashtirish xatoligi kelib chiqadi. Agar biz aniq bir jinoyatning kelib chiqish sabablarini tadqiq yetib, uning boshqa hodisalar bilan aloqadorlik masalasiga baho berishga, bog‘lashga urinishga harakat qilsak, tezisning mazmuni o‘zgarib, unda tezisni almashtirish xatoligi kelib chiqadi.
• 2) Insonning shaxsiy sifatlarini o‘rinsiz asos qilib ko‘rsatish bilan tezisni almashtirish. Bu xatolikda muayyan bir tezisni isbotlashda aniq dalillar bilan emas, balki bu tezis muallifining shaxsiy sifatlarini bayon etish vositasida tezisni isbotlamoqchi yoki rad etmoqchi bo‘ladi. Masalan, totalitar tuzum davrida kommunitsik partiya rahbarlarining fikri mutlaq haqiqat sifatida qabul qilinib, ulardan hayotiy bo‘lmagan puch shioriy g‘oyalarning asoslari sifatida foydflfnishgan. Bundan tashqari, ko‘pincha ilmiy dissertatsiyalarning muhokamasida ilmiy ish mazmuniga emas, balki dissertatsiyaning shaxsiy sifatlariga e’tibor beruvish holatlari ham uchrab turadi.