Are You suprised ?

Yordamchi o’tish – texnologik amalning tugallangan qismi bo’lib, ishchi va dastgoh harakatlaridan tashkil topib, binobarin, sirtlarning shakli, o’lchamlari va sifati o’zgarishi bilan bog’liq bo’lmay, ammo texnologik o’tish uchun zarur bo’lgan harakatlarga tushuniladi.
Masalan: tanavorlarni o’rnatish, keskich asboblarni almashtirish va h. k. lar kiradi.
Ishchi yurish – texnologik o’tishning tugallangan qismi bo’lib, keskich asbobning tanavorga nisbatan bir marta siljishidan tashkil topib, tanavorning shakli, o’lchamlari, yuzalar tozaligi yoki xossalari o’zgarishiga tushuniladi.
Yordamchi yurish – texnologik o’tishning tugallangan qismi bo’lib, keskich asbobning tanavorga nisbatan bir marta siljishidan tashkil topib tanavorning shakli, o’lchamlari, yuzalar tozaligi yoki xossalari o’zgarishi kuzatilmasdan, lekin ishchi yurishni bajarish uchun zarur bo’lgan harakatga tushuniladi. Buni salt yurishlar desa ham bo’ladi.
O’rnatish – texnologik amalning qismi bo’lib, ishlov beriluvchi tanavorlar yoki yig’iluvchi yig’ilma birliklarning moslamaga o’zgarishsiz mahkamlangan holatiga tushuniladi.
Texnologik amallar, bir yoki bir necha o’rnatuvlarda bajarilishi mumkin.
Masalan: tokarlik dastgohida po’lat valikni uch quloqli patronga o’rnatib bitta tarafiga ishlov berib bo’lgandan keyin uni bo’shatib, birinchi ishlov berilgan tomoni bilan uch quloqli patronga qaytadan o’rnatib, ikkinchi tomoniga ishlov berilib, TA tugatilsa, TA ikkita o’rnatuvda bajarilgan hisoblanadi va h.k. Yo’nish, TA bitta, ikkita va birnecha o’rnatuvlarda bajarilishi mumkin.


1.4. Detalni tayyorlashning marshrut - texnologik kartasini va dasturini tuzish.
Detalni tayyorlash texnologik marshruti yoki rejasi deb, texnologik amallarni ketma-ket bojarilishiga (yoki tipoviy yoki guruhli texnologik jarayon bo’yicha amallar ketma-ketligini aniqlashtirishga) va jihozlar tipini tanlash bilan birga tushuniladi. Bu bosqichda qo’shim va kesish rejimlar hisoblanmay turiladi, shuning uchun ratsional marshrutni tanlash ma’lumotlar va mavjud boshqaruv materiallardan foydalanib amalga oshiriladi. Bu yerda EHM dan foydalanish qo’l keladi va marshrut tanlash vaqtini sezilarli kamaytiradi.
Marshrut loyihalash murakkab vazifalardan bo’lib, bir-necha variantli yechimga egadir. Buning maqsadi detalga ishlov berishning umumiy rejasini berish, texnologik jarayon amallarini mazmunini belgilash va jihozlarning tiplarini tanlab olishdan iborat.
Bu masalani hal qilish uchun quyidagi uslubiy ko’rsatma tavsiya qilinadi.
1. Boshida detalni tayyorlash jarayonini qora, toza va pardozlov amallariga ajratib chiqiladi. Bu ish detalni turli sirtlariga ishlov berish marshrutli variantlaridan foydalanib bajariladi.
2. Qora ishlov berish amalini, uni bajarishda hosil bo’luvchi defrmatsiyani ta’sirini kamaytirish maqsadida toza ishlov berish amalidan ajratish zarur. Ammo detal bikir bo’lib, ishlanuvchi yuza qisqa bo’lsa qora va toza amallarga ajratish shart emas. Detallarni chiviqli tanavorlardan revolver dastgohida tayyorlashda ham qora va toza amallarga ajratish maqsadga muvofiq emas.
3. Pardozlab ishlov berish, qoidaga ko’ra jarayonning oxirgi bosqichida bajariladi. Ammo, bu qoidadan alohida hollarda chekinish ham mumkin. Masalan, sirtga yakunlovchi ishlov berish brak bo’lib chiqishi bilan bog’laq bo’lsa, ortiqcha mehnat xarajatiga yo’l qo’ymaslik uchun bu amalni oxirida bajarmaslik ham mumkin.
4. Amallarni shakillantirishda ma’lum guruh sirtlarni bir o’rnatuvda bajarish talab qilinishini e’tiborga olish lozim. Bunday sirtlarga o’qdosh aylanma sirtlar va ularga bog’liq yon sirtlar hamda bir nechta holatlarda bajariluvchi yassi sirtlar kiradi.
5. G’ildiraklar tishlariga ishlov berish, shlitsalarni kesish, ariqchalar ochish, teshiklarni ko’p shpindelli kallaklar bilan parmalash va boshq. mustaqil amallarga ajratiladi.
6. Amallarni tashkil etishda quyidagilarni hisobga olish kerak: a) birinchi amalda shunday yuzalarga ishlov berilsinki, ular ikkinchi amalni va balki qolgan hamma amallarni bajarish uchun ham o’rnatuv bazalar sifatida qo’llanilsin. b) termik yoki kimyoviy-termik ishlov berish mavjudligi.
7. Texnologik marshrutni shakllantirishda qo’llaniluvchi jihozning turkumi o’rnatiladi (tokarlik, frezalash, parmalash va h.k. dastgohlar).
8. Bajarilgan texnologik marshrutning rejasi ma’lum tanavor amalining eskizi, ko’rsatilgan bazalash sxemasi va ishlanuvchi yuzalarni qalin chiziq bilan chizilgan holatida rasmiylashtiriladi.
9. Texnologik jarayonning marshrutiga qoldirilgan ikkinchi darajali amallar kiritiladi (mahkamlovchi teshiklarni ishlash, faskalar ochish, o’tkir qirralarni o’tmaslashtirish , yuvib tozalash va boshq.), shuningdek nazorat qilish amalining o’rni ko’rsatiladi.
10. Qabul qilingan yechimni baholashdan keyin zarur bo’lgan tuzatishlar kiritiladi.
Yuqorida keltirilgan texnologik marshrut tuzish tartibini quyidagi umuiy tushunchalar bila batafsilroq izohlash mumkin.
Ishlov berishning umumiy ketma-ketligini o’rnatishda qabul qilingan o’rnatuv bazasiga birinchi bo’lib ishlov beriladi. Кeyin esa qolgan yuzalarga teskari aniqlik darajasi ketma-ketligida ishlov beriladi; aniqligi qancha yuqori bo’lsa u yuzaga shuncha keyinroq ishlov berish ko’zda tutiladi. Marshrut oxirida eng toza, eng aniq va muhim, yengil jarohatlanuvchi yuzalarga ishlov berish oxirgi amallarga rejalashtiriladi.
Materialni g’ovaklari va boshqa nuqsonlari bo’yicha ishga yaroqsiz bo’luvchi kamchiliklarini o’z vaqtida aniqlash maqsadida, avval qora yuzalarga toza ishlovlar beriladi, qaysiki bu nuqsonlar bo’lishiga yo’l qo’yilmaydi. Agar nuqsonlari aniqlansa, ishga yaroqsiz qilinadi yoki, mumkin bo’lsa ishga yaroqli qilib tuzatiladi.
Javobgarligi yuqori bo’lgan mashinalar yaratishda, marshrutni ko’pincha uchta ketma-ket bajariluvchi usullarga (jarayonlarga): qora, toza va pardozlov ishlovlarini berishga ajratiladi.
Birinchisida, materialning asosiy massasini qo’shim va qoldiq sifatida olib tashlanadi; ikkinchisida, o’tuvlararo ahamiyatga ega; uchinchisida, detalning berilgan aniqligi va g’adir-budurligi ta’minlanadi. Bunday jarayonlarga bo’linishining qulayligini quyidagi fikrdan bilsa bo’ladi. Masalan: qora ishlov berish jarayonida nisbatan katta xatoliklar o’ringa ega bo’lib, bular kesish kuchi va tanavorni mahkamlash kuchi ta’sirida texnologik tizimning deformatsiyalanishi, hamda uning intensiv ravishda qizishidan kelib chiqadi. Bu sharoitda qora va toza ishlov berishning navbat bilan kelishi, berilgan aniqlikni ta’minlay olmaydi. Qora ishlovdan keyin tanavorda katta bo’lmagan deformatsiyalanish, uning materialidagi qoldiq ichki kuchlanishning qayta taqsimlanishi natijasida kuzatiladi. Кo’rsatilgan jarayonlar bo’yicha ishlov berishni guruhlab qora, pardozlab ishlov berish oralig’idagi vaqtni uzaytiriladi hamda deformatsiyalarning to’la aniqlanishiga imkoniyat beriladi, oxirgi jarayonda ularni yo’qotguncha ishlov berish davom etdiriladi.
Pardozlov ishlovi berish davrini marshrut oxiriga rejalashtiriladi, ishlov berish jarayonida va transportlashda yakunlovchi ishlovi berilgan yuzalarning tasodifiy jarohat olishidan saqlab qoladi. Bundan tashqari, qora ishlov berishni, maxsus ajratilgan yeyilgan yoki noaniq jihozlarda malakasi pastroq bo’lgan ishchilar bajarishlari ham mumkin.
Bayon etilgan marshrut tuzish tamoili, hamma hollarda ham maqsadga muvofiq emas. Bunga ko’r-ko’rona amal qilish noreal jarayonlar yaratishga olib keladi. Bikir tanavorda va ishlanuvchi yuzalar o’lchami kichik bo’lganda yakunlovchi ishlov berish (alohida elementlariga) marshrutning boshida hech qanday yomon natijasiz ham bajarilishi mumkin. Bunday tamoil hatto ayrim hollarda ishlov berishni kontsentratsiyalash tamoiliga ziddir, qachonki bir amalda qora va toza ishlov berish o’tuvlari bajarilishi mumkin bo’ladi (avtomatlarda chiviq tanavorlardan tayyor detallar tayyorlashda).

Amallar №	Amallar nomi	Amallar mazmuni	Texnologik jihoz
005	Tokarlik	Ø360 L=70 mm uzunlikdagi detalni yo’nib ishlov berilsin	16K20Ф3 tokarlik dastgohi
010	Tokarlik	Detalning yon sirti yo`nilsin	16K20Ф3 tokarlik dastgohi
015	Tokarlik	 Ø62mm L=110mm uzunlikda o’lcham ushlab ichki sirt yo`nilsin	16K20Ф3 tokarlik dastgohi
020	Tokarlik	Ø360 L=71 mm uzunlikdagi detalni yo’nib ishlov berilsin (ikkinchi tomoni)	16K20Ф3 tokarlik dastgohi
025	Tokarlik	Detalning yon sirti yo`nilsin (ikkinchi tomoni)	16K20Ф3 tokarlik dastgohi
030	Dolbejniy	L=110mm uzinlikda ichki shponpaz ochilsin	7A420 dolbejniy dastgohi
035	Gorizontal- frezalash	Tishli gildirakni m=16, z=21 ga togri keladigan tish ochilsin	6M80Г gorizontal- frezalash dastgohi