Arab xalifaligi va musulmon huquqi

7. Shariat bo`yicha jinoyat huquqi va sud ishlarini yuritish tartibi

Musulmon huquqida jinoyat huquqi normalari fuqarolik huquqi normalariga nisbatan uncha batafsil ishlab chiqilmagan. Ular qadimiyligi, eskirib qolganligi, yuridik texnikasi jihatidan nisbatan uncha rivojlanma-ganligi bilan ajralib turadi.

Shariatda jinoyat tushunchasining asosini diniy g`oyalar bilan chambarchas bog`liq bo`lgan huquqiy qonun-qoidalar tashkil etadi. Shu-ning uchun ham musulmon huquqida jinoyat tushunchasini tahlil etishga alohida yondashish lozim. Zero, ba`zi rus olimlari shariatda jinoyatning umumiy tushunchasi mavjud emas deb hisoblaydilar¹¹⁹. Biroq, bu fikrga unchalik qo`shilib bo`lmaydi. Binobarin, Burhoniddin Marg`inoniyning «Hidoya» asarida jinoyat deb, qonun tilida-shaxsga va mulkka qarshi qara-tilgan qonun bilan taqiqlangan qilmish tushuniladi<sup>120</sup>, - deb ko`rsatiladi. Shariatdagi ushbu ta`rif jinoyat tushunchasiga berilgan umumiy ta`rif bo`-lib, shariat masalalariga bag`ishlangan asarlarda jinoyatning ayrim turlari-ga alohida tushuncha berilgan. Jumladan, «Muxtasar» (Shariat qonunlariga qisqacha sharh) da ko`rsatilganidek, «jinoyat» so`zi lug`atda jinoyat va gunoh ma`nosini, shariat istilohida odamning joniga yo a`zolariga zarar keltirish ma`nosini¹²¹ bildiradi.
Musulmon jinoyat huquqida jinoyat tarkibidagi to`rtta asosiy belgilar ham nazarda tutiladi. Jinoyat tarkibining asosiy elementlaridan biri jinoyat ob`yekti hisoblanadi. Hozirgi zamon jinoyat huquqida shaxsning ijtimoiy xavfli va huquqqa xilof jinoiy qilmishi qanday maqsadga qaratilganligi, ya`ni tajovuz qaysi ijtimoiy munosabatlarni buzishga yo`naltirilgan bo`lsa, shu munosabat jinoyatning ob`yektini tashkil etadi. Shariat bo`yicha jino-yatlarning umumiy ob`yekti din va davlat asoslari, shaxsning hayoti, sog`-ligi, qadr-qimmati, nomusi, mulkning turli-tuman shakllari, jamoat tartibi va jamoat xavfsizligi, diniy qoidalar, savdo-sotiq tartib-qoidalari, odil sudlov asoslari va boshqa munosabatlar bo`lishi mumkin. Masalan, dindan qaytish, Allohga shak keltirish, ko`p xudolik (ma`jusiylik), islomdan yuz o`girish bir jinoyatning turli ko`rinishlaridir. Bu jinoyatlarning umumiy ob`yekti diniy munosabatlar bo`lib, aybdorning jinoiy qilmishi diniy mu-nosabatlarga putur yetkazishga qaratilgan bo`ladi¹²². Shariatda, shuning-dek,