Ҳар қандай динни икки ҳил ўрганиш мумкин: муайян дин вакили томонидан ўзи учун ва мутахассис тарафидан илмий-назарий мақсадда. Табиийки, улар бир-биридан фарқ қилади

3. Ижмоъ. Бир даврда яшаб ижтиҳод даражасига етган уламоларнинг муайян масалани якдиллик ила қабул қилишларига “ижмоъ” дейилади.

4. Қиёс. Бирон бир масаланинг жавоби топилмаса, уни ўзига ўхшаш бўлган ҳамда Қуръон ва ҳадисда ечими аниқ баён қилинган масалага солиштириш орқали ҳукм чиқариш қиёс, деб аталади. Ушбу эслатилган тўрт асосий манбадан ташқари фақиҳлар суянадиган қўшимча манбалар ҳам бор.

2. Ҳадиси шарифларни, уларнинг маъно-муродлари ҳамда ровийлари билан ёддан билиши.

3. Саҳоба ва тобеинлар ҳамда ўзидан олдин ўтган мужтаҳид олимларнинг фатволарини яхши билиши.

4. Қиёс илмини яхши билиши.

5. Араб тилини мукаммал билиши.

Тўрт фиқҳий мазҳаб:

Ҳанафий- асосчиси Имом Аъзам Нўъмон ибн Собит (699-767)

Моликий- асосчиси Молик ибн Анас (713- 795)

Шофиий – асосчиси Муҳаммад ибн Идрис Шофиий (767- 820)

Ҳанбалий – асосчиси Аҳмад ибн Ҳанбал (780- 855)

Оқим ва фирқалар ҳақида

Оқим сўзи араб тилида “фирқа” сўзига маънодош бўлиб, ажралиб чиқувчи деган маънони билдиради. Исломда оқим–фирқаларга бўлиниш ман қилинган. Қуръони каримда Аллоҳ бандаларини тафриқа, яъни фирқа-гуруҳларга бўлинишдан қайтарган.

Оқим ва фирқалар ҳақида

Эътиборли жиҳати, мусулмонлар жамоасидан ажралиб чиққан оқимнинг ўзи ҳам яхлит эмас. Балки, ҳар бир оқим ўз ичидан яна турли тоифа ва гуруҳларга бўлинишини кузатиш мумкин. Мусулмонларнинг 73 оқимга бўлиниб кетиши, биттасидан бошқа ҳаммаси тўғри йўлдан адашиши ҳақида ҳадис борлиги маълум.

Сиёсий масалада, яъни Пайғамбар (с.а.в.)нинг вафотларидан сўнг ким сиёсий раҳбарликни қўлга олади, деган масала бўйича турли фикрлар билдирилди. Мадиналиклар ислом динининг ривожи, мусулмонлар жамоасининг шаклланишида ўз хизматларини таъкидлаб, Пайғамбар ўринбосари – халифа ансор(мадиналик)лардан бўлиши керак, деган фикрни билдирган бўлсалар, маккаликлар Расуллоҳнинг она ватанлари эканини таъкидлаб, халифа маккаликлардан бўлиши кераклиги ҳақидаги фикрни илгари сурдилар. Улар орасида Пайғамбар авлодлари нубувват ишини давом эттириши керак, ваҳоланки Пайғамбар ўғиллари ёшлигида вафот этган экан, у кишининг куёвлари, яъни ҳазрат Али халифа бўлиши керак, деган фикр тарафдорлари ҳам бор эди. Ушбу фикрлар ҳар хиллиги ўша даврда зиддиятга айланмади. Халифа этиб Ҳазрат Абу Бакр тайинландилар.

•