Aqshning vetnamdagi harbiy va siyosiy ekstansiyasi (1950-1975)

¹⁶⁵ New York Times. 1966 yil 6 fevral

93

amerikaliklar aralashmasligi kerak bo`lgan fuqarolar urushi. Ular Janubiy Vetnamdagi rejimning repressiv antidemokratik xususiyatini ta’kidladilar, bu urushni demokratiya va kommunizm o`rtasidagi kurash kontekstida ko`rib chiqmaslik kerakligini anglatadi.
Senator V. Fulbrayt – «kaptarlar» yetakchilaridan biri – Vetnamdagi urush haqidagi muxolifatning asosiy tezisini shakllantirdi. U Amerikaning ichki barqarorligi va uning xorijdagi pozitsiyalari uchun «global interventsionizm» jinniligi tufayli resurslarni «ortiqcha cho`zish» xavfidan ogohlantirdi. Va bugungi kunda V. Fulbraytning «Hamma joyda turli mahalliy mojarolarga aralashib, Amerika «u nimaga qodirligini va uning imkoniyatlaridan tashqarida nima borligini tushunishni to`xtatib qolish xavfiga duch kelmoqda»166 degan gapi juda dolzarb ko`rinadi.
Bu orada Vetnam urushi avj oldi. Prezident Jonson, Mudofaa vaziri MakNamara, Davlat kotibi Rask va boshqa amerikalik davlat arboblari Vyetnamda «taxminan muvaffaqiyat» haqida bir necha bor e`lon qilishgan. Ammo g`alaba bo`lmadi. Aksincha, AQShning pozitsiyasi yomonlashdi, xalqning qarshiligi kuchaydi.
1965 yil dekabr oyida Jonson Shimoliy Vetnam muzokaralar stoliga keladi degan umidda bombardimon qilishni to`xtatishga buyruq berdi. Bu sodir bo`lmagandan so`ng, portlash qayta boshlandi.
1966 yilda AQSh DRVga qarshi havo urushini kuchaytirdi. Agar bundan oldin uni o`tkazishning asosiy usuli o`rta balandlikdan 30-60 samolyotdan iborat guruhlarga zarba berish bo`lsa, 1966 yil boshidan boshlab DRV havo mudofaasi (havo mudofaasi) ga qarshi kurashning kuchayishi tufayli Amerika aviatsiyasi boshlandi. past balandliklarda – 400 m va undan pastda, ko`pincha tekis erlarda 20 m gacha va tog`li sharoitda 50-200 m balandlikda kichik guruhlarda harakatlarga o`tish. Radar shovqinidan keng foydalanish va

¹⁶⁶ Cit. muallif: KoIso v. ThieYaoub oGAshepsa Roga ^ n RoNsu. – WowShp. 1969. – R. XI

94

DRV havo mudofaasini bostirish vositalari. Amerika aviatsiyasi Shimoliy Vetnamga qarshi har kuni 450-500 marta parvoz qildi. Shimoliy Vetnam iqtisodiyotini falaj qilish uchun Pentagon, birinchi navbatda, mamlakat transportini yo`q qilishga, temir yo`llar, avtomobil yo`llari va suv yo`llarida harakatni buzishga harakat qildi.
Yozda AQSh Mudofaa vaziri R.MakNamara DRVda bombardimon qilishni yanada kengaytirish rejasini e`lon qildi. Iyun oyida DRV poytaxti Xanoy chekkasida va mamlakatning asosiy porti Xayfonda reydlar Shimoliy Vetnamga qarshi cheklanmagan havo urushi bosqichini boshladi. 1966 yil dekabr oyida Amerika samolyotlari poytaxt ichidagi turar-joylarni bombardimon qila boshladi.
AQSh Harbiy-havo kuchlarining harakatlari DRV iqtisodiyotiga katta zarar etkazdi, ammo milliy iqtisodiyotni tartibsiz qoldira olmadi va mamlakat mudofaa salohiyatini falaj qildi. SSSR va boshqa sotsialistik mamlakatlarning ma`naviy va siyosiy yordami va samarali yordami AQShning Vetnamliklarning hujumlarini muvaffaqiyatli qaytarishda hal qiluvchi omil bo`ldi. 1965 yil dekabr oyida Moskvada imzolangan iqtisodiy va texnik yordam to`g`risidagi shartnomalarga muvofiq Sovet Ittifoqi Vetnamga har xil turdagi qurollar (yer-havo raketalari), reaktiv qiruvchi samolyotlar, zenit artilleriyasi, o`q-dorilar, shuningdek, katta miqdorda oziq-ovqat, neft mahsulotlari, transport vositalari, sanoat uskunalari va boshqalar.
Bombardimonning yana bir asosiy maqsadi Shimoliy Vetnamdan Vetnamga Vetnamga etkazib berish yo`li, ya`ni «Xoshimin yo`li» deb nomlanuvchi yo`l edi, aniqrog`i, bu bitta yo`l emas, balki ularning tarmog`i edi. Vetnam Laos bilan 100 km uzunlikdagi chiziqda va u bo`ylab Vetnam Kong buyrug`i bilan eng zamonaviy qurollarni etkazib berdi. Xuddi shu yo`l Shimoliy Vetnam bo`linmalari tomonidan Janubiy Vetnamga kirish uchun ishlatilgan.

95

Shimoliy Vetnamni bog`laydigan ushbu «kindik ipni» butun yo`lni «gilam bilan portlatish» orqali kesishga qaratilgan birinchi urinishlar unchalik samarali bo`lmadi. Shuning uchun amerikaliklar «tanlab bombardimon qilish» taktikasiga o`tishdi, buning uchun birinchi navbatda nishonning koordinatalarini aniq aniqlash va uni aniqlash kerak edi. Bu turli aniqlash asboblari yordamida amalga oshirila boshlandi.
1965 yil oxiriga kelib, Janubiy Vetnam vatanparvarlariga qarshi chiqqan qurolli kuchlarning umumiy soni 800 ming kishiga yetdi: 200 minginchi Amerika ekspeditsiya kuchlari, qo`g`irchoq Saygon rejimining 500 minginchi armiyasi, Vetnam urushidagi AQSh ittifoqchilarining qo`shinlari, shuningdek, AQShning 7-dengiz kuchlari va Tailanddagi AQSh harbiy bazalari xodimlari. Janubiy Vetnam Xalq Ozodlik Qurolli Kuchlari (PLAF) bilan taqqoslaganda, AQSh-Saigon tomoni otishma kuchi, harakatchanligi va qo`shin kuchi bo`yicha katta ustunlikka ega edi.
1965-1966 yillardagi quruq, qish-bahor mavsumida. AQSh harbiy qo`mondonligi Janubiy Vetnamda birinchi umumiy «aksil hujum»ni boshladi. Vashingtonda ta’kidlanganidek, uning maqsadi Janubiy Vetnam NVSO muntazam qo`shinlarini mag`lub etish, ozod qilingan hududning katta qismi ustidan nazoratni yo`q qilish va vatanparvarlarni tog`li hududlarga surish edi. AQSh-Saygon qo`shinlarining 100 ga yaqin batalonlari Janubiy Vyetnamning janubiy va markaziy provinsiyalarida besh xil yo`nalishda «aksil hujum» boshladi. AQSh quruqlikdagi kuchlarining operatsiyalari ommaviy havo hujumlari bilan qo`llab-quvvatlandi. Biroq, bu hujum operatsiyalari deyarli hech qanday natija bermadi. 1966 yil aprel oyida Amerika harbiy qo`mondonligi qo`shinlarni olib chiqishni boshlashni buyurdi va shu bilan «aksil hujum» ning asosiy maqsadlariga erishilmaganligini tan oldi.

96

«mahalliy» urush muvaffaqiyatsizlikka mahkum.
AQSh ko`p sonli harbiy vositalardan foydalanishiga qaramay, ularning harbiy rejalari muvaffaqiyatsizlikka uchragan. Janubiy Vetnam qo`shinlari nafaqat dushman hujumini qaytardilar. Ammo ular ozod qilingan hududni ham kengaytirdilar, Qo`shma Shtatlarning strategik rejalarini puchga chiqardilar va uni oktyabr-dekabr oylarida mudofaa janglarini o`tkazishga majbur qildilar.
AQShning harbiy sa`y-harakatlarini kuchaytirishi, Janubiy Vetnamdagi harbiy operatsiyalarga AQShning quruqlikdagi qo`shinlarini jalb qilish rejalari va boshqa tomondan, bunday harakatlarning befoydaligi va xavfliligi to`g`risida xabardorlik kuchayib borishi, harbiylar sonining ko`payishiga olib keldi. Hukumatning Vetnamdagi siyosatini tanqid qilgan amerikaliklar.
Amerika jamoatchiligining AQSHning Vetnam urushidagi ishtirokiga qarshi noroziliklari AQSh kursi mazmunida hech qanday o`zgarishlarga olib kelmadi. Biroq, jamoatchilik bosimi, shuningdek, bir qator boshqa omillar (sotsialistik mamlakatlar pozitsiyasi), Qo`shma Shtatlarning haqiqiy izolyatsiyasi va boshqalar Jonson hukumatini yanada ehtiyotkorlik va moslashuvchanlik bilan harakat qilishga, taktikani o`zgartirishga majbur qildi. strategiya va uning harakatlarini maskalash.
1965 yil aprel oyida Prezident Jonson «diplomatik hujum» boshladi. Go`yo jamoatchilik talablarini qondirayotgandek, 7 aprel kuni Baltimordagi nutqida va undan keyingi chiqishlarida u «oldindan hech qanday shartlarsiz» tinchlik muzokaralarini olib borishga tayyorligini qat`iy ta’kidladi va mojaroni tinch yo`l bilan hal qilishning iloji yo`qligini e`lon qildi. Prezident o`z nutqlarida Amerika jamoatchiligining tinch yo`l bilan hal qilish bo`yicha boshqa talablaridan ham foydalangan, ma`lumki, DRV uchun ma’qul bo`lmagan. Xususan, Qo`shma Shtatlar bu harakatni har tomonlama reklama qilib, DRVni bombardimon qilishni vaqtincha to`xtatdi.
Jonson hukumatining bayonotlari va harakatlari olindi

97

va AQSh matbuotining ko`pchiligi tomonidan hukumatning «tinchlik» ko`rinishi sifatida keng reklama qilinadi. DRVning muzokaralar olib borishdan bosh tortishi tashviqot maqsadlarida ham ishlatilgan.
Keyingi quruq mavsumda (1966 yil oktyabr – 1967 yil aprel) AQSh harbiy qo`mondonligi ikkinchi «aksil hujumni» boshladi, garchi yanada cheklangan maqsadlarga ega: amerikaliklar ishonganidek, NLFning asosiy harbiy bazasi bo`lgan hududga zarba berish. joylashgan – Tainin provinsiyasi, Saygon shimoli-g`arbida. Harbiy harakatlar jarayonida Janubiy Vyetnam vatanparvarlarining ozodlik kurashi strategiyasi va taktikasining Amerika tomoni strategiyasi va taktikasidan ustunligi asta-sekin oshkor bo`ldi.
Amerika harbiy qo`mondonligining hisob-kitoblari u blitskrieg o`tkazishi va NVSOning muntazam kuchlarini yo`q qilishi mumkinligiga asoslangan edi, shundan so`ng AQSh harbiy yordami bilan Saygon armiyasi partizan harakatini bostirishni yakunlaydi. . NVSO qo`mondonligi kuchlarni to`plash va qo`shinlarni harbiy texnika bilan jihozlashda bo`shliqni saqlab qolish uchun vaqtni yo`qotish chizig`i bilan bu hisob-kitoblarga qarshi chiqdi. Bundan tashqari, Amerika Qo`shma Shtatlariga qarshi bir qator uzoq muddatli omillar ta’sir ko`rsatdi va birinchi navbatda, Amerika qo`shinlari o`zlariga dushman bo`lgan aholi qurshovida, mohiyatan faqat qo`g`irchoq hokimiyat va armiyaga tayangan holda jang qildilar. Vetnam janubidagi ommaning xayrixohligi NLF tomonida edi va aholining tobora ko`proq qatlamlari Qo`shma Shtatlarga qarshi faol kurashga jalb qilindi. Axborot urushi orqali Vetkongni qo`llab-quvvatlashni zaiflashtirishga urinishlar muvaffaqiyatsiz tugadi. Bu urush tonnalab tashviqot varaqalarini tashlashni o`z ichiga olgan; uning aholisi bilan suhbatlashish uchun qishloqlarga kelish; Vetkong o`rmonlarning yovuz ruhlari deb o`ylashiga umid qilib, dahshatli shovqin chiqaradigan maxsus qurilmalardan foydalanish; qishloqlar ustida pastdan uchadigan samolyotlarga ovoz kuchaytirgichlarni o`rnatish;

98

taslim bo`lishga undash; Vetnamlik dezertirlarning o`z safdoshlarini cho`lga ishontirishga va o`z oilalari bag`riga qaytishga urinishda foydalanishi.Ammo psixologik urushning bu shakllari muvaffaqiyatli bo`lmadi, ozod qilingan hududlar aholisi partizan otryadlari tarkibida jangovar harakatlarda bevosita ishtirok etdilar. mahalliy o`zini-o`zi mudofaa bo`linmalari.
AQSh harbiylari uchun ko`plab muammolar harbiy harakatlar taktikasi bilan bog`liq edi. Xalq ozodlik kuchlari qo`shinlari (PVSO) dastlab Amerika armiyasining katta kuchlari bilan frontal to`qnashuvlardan qochadi, unga «hamma joyda» urush kiritdi, tezda qayta to`plandi va tarqaldi, to`satdan paydo bo`ldi va g`oyib bo`ldi, bir vaqtning o`zida old, qanot va orqa tomondan zarba berdi. Natijada, Amerika qo`shinlari o`zlarining asosiy ustunligi – o`q otish kuchining yuqori konsentratsiyasini yo`qotib, o`z kuchlarini tarqatishga majbur bo`lishdi. Janubiy Vyetnamdagi ikkinchi «aksil hujum», xuddi birinchisi kabi, Pentagonga kerakli natijalarni bermadi. Patriotlar dushmanning 290 000 askar va zobitlarini, shu jumladan 128 000 amerikalik askar va Amerika ittifoqchilarining askarlarini o`chirib tashladilar.
1967 yil boshidan NFSO qo`shinlari bir qator muhim hududlarda, shu jumladan Saygon atrofida va ba`zi yirik Amerika harbiy bazalarida hujumga o`ta boshladilar, ko`plab viloyat va viloyat markazlariga hujum qildilar. Amerikaliklar strategiya va taktikani o`zgartirishga, hujumdan mudofaaga o`tishga va kuchlarni o`zlarining orqa qismini qo`riqlash uchun yo`naltirishga majbur bo`lishdi. Patriot qal`alarini yo`q qilish uchun turli «qo`zg`olonga qarshi choralar» ishlab chiqildi. Shunday qilib, 1966 yildan boshlab, qo`g`irchoq armiya AQSh ekspeditsiya kuchlarining faol ishtirokida qishloqni «yumushtirish» dasturini amalga oshira boshladi. Amerikalik kontrpartizan urushi mutaxassislari 167