Aqshning vetnamdagi harbiy va siyosiy ekstansiyasi (1950-1975)

²⁷⁹ WUA RF. F. 129. Op. 59. D. 132. – L. 149



Vetnam vatanparvar kuchlarining g`alabasi Janubi-Sharqiy Osiyodagi vaziyatning yaxshilanishini, bu yerdagi muvozanatning tinchlik va taraqqiyot kuchlari foydasiga o`zgarishini anglatardi.
Mintaqa davlatlari mustaqil tashqi siyosat yuritish va o`zaro normal davlatlararo munosabatlarni saqlab qolish imkoniyatlarini kengaytirdi. Bu g`alaba butun Janubi-Sharqiy Osiyo uchun yangi ufqlarni ochdi.
Vetnam urushi Qo`shma Shtatlarning obro`sini va uning dunyodagi siyosiy, harbiy va iqtisodiy mavqeini jiddiy ravishda pasaytirdi, Qo`shma Shtatlarni va butun Amerika jamiyatini larzaga keltirgan ma`naviy, siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy inqirozning chuqurlashishini rag`batlantirdi. Natijada, kuchli urushga qarshi harakat paydo bo`ldi, Amerika xalqining mentalitetida vaqtinchalik bo`lsa ham, tubdan o`zgarishlar yuz berdi, bu aslida atamaning keng ma`nosida «Vyetnam sindromi» deb atash mumkin. Ko`p yillar davomida urush olib borgan, katta insoniy va moddiy yo`qotishlarga uchragan Qo`shma Shtatlar Vetnamda hech qachon o`z oldiga qo`ygan maqsadlarini amalga oshira olmadi. Natijada, ko`p jihatdan shovinistik va buyuk davlatchilik tuyg`ulariga bo`ysunadigan xalq dunyoda hamma narsa qattiq hamyon va harbiy kuch bilan hal qilinmasligini anglab etdi.
Amerika jamiyati asoslarini larzaga keltirgan «Vetnam sindromi» AQSH tashqi siyosatida, o`rtacha amerikaliklarning qadriyat yo`nalishlarida, hatto ichki ijtimoiy siyosatda ham maʼlum bir o`zgarishlarga olib keldi. Jamiyatdagi kayfiyatga javoban, umuman Amerika davlat mashinasi xatolarni pragmatik ravishda hisobga olgan holda va bir qator o`zgarishlarni, shu jumladan armiyada ham ushbu inqirozni engishga muvaffaq bo`ldi. Shunday qilib, AQSh ijtimoiy-siyosiy tizimi Vyetnamdagi «iflos» urush va undagi mag`lubiyat bilan bog`liq jiddiy zarbalarga dosh bera oldi.­

187

♦)

¥

3.3. AQSh urushining harbiy-siyosiy va strategik saboqlari
Vetnam
Vetnam urushi mahalliy xarakterga ega edi. Ammo bu uzoq davom etgan qonli urushga aylandi, unda ishtirok etgan barcha davlatlar katta yo`qotishlarga olib keldi. Hatto Amerika hukumati Vetnamdagi haqiqiy yo`qotishlarni yashirishga astoydil harakat qilib, o`z ko`lami jihatidan Amerika Qo`shma Shtatlari uchun Vetnam urushi juda katta urush bo`lganini tan olishga majbur bo`ldi. Va bu urush g`alaba qozonmadi. Shunga qaramay, Vetnam urushi o`rganish uchun shubhasiz qiziqish uyg`otadi. Vetnam urushining butun tajribasi siyosiy maqsadlarga erishish vositasi sifatida kuchga tayanishning nomuvofiqligidan dalolat beradi. Bu «kichik urushlar» amaliyotining birinchi, eng muhim saboqidir. Vyetnam urushiga aralashish orqali AQSH o`zining siyosiy va iqtisodiy hukmronligi doirasini kengaytirishga harakat qildi. Biroq, urush natijalari bu hisob-kitoblarni bekor qildi.

Tajriba shuni ko`rsatadiki, to`g`ridan-to`g`ri qurolli aralashuvga ketayotgan Amerika ko`pincha ichki va xalqaro maydonda urushga qarshi yirik harakatlarni qo`zg`atmaslik uchun o`z qurolli kuchlari va qurollaridan foydalanish doirasini cheklashga majbur bo`lgan. Bu erda to`xtatuvchi omil ham siyosiy, iqtisodiy va harbiy, birinchi navbatda SSSRning yadroviy kuchi edi.

«Mahalliy» urush strategiyasining barbod bo`lishida ma`lum bir rolni ittifoqchilar o`rtasidagi qarama-qarshiliklar, ba`zan esa AQSh hamkorlarining AQShning harakatlari uchun javobgarlikka tortishdan to`g`ridan-to`g`ri bosh tortishi rol o`ynadi. «Jahon jandarmi». Vetnam urushi paytida Qo`shma Shtatlar chinakam birlashgan davlatni tashkil qila olmadi

188

aksilinqilobiy front. AQShning asosiy hamkorlari turli bahonalar bilan urushda bevosita ishtirok etishdan qochdi, ba`zilari esa bosim ostida cheklangan qo`shinlar kontingentini taqdim etdi.
SEATO ittifoqchilarining harbiy harakatlardagi amaliy ishtiroki Vashington kutgan samarani bermadi. Ularning qo`shinlari soni amerikaliklar sonining 15% ni tashkil etdi280. Shunday qilib, SEATO asosida Vetnamdagi milliy ozodlik kuchlariga qarshi koalitsiya urushi natija bermadi.
Urushning yirtqich maqsadlarini o`z mamlakati aholisidan va jahon hamjamiyatidan yashirish uchun Qo`shma Shtatlar suveren davlatlarning ichki ishlariga qurolli aralashish «qonuniy» hukumatlarning iltimosiga binoan amalga oshiriladi, degan tezisni tarqatdi. bu mamlakatlar «kommunistik tajovuz» yoki «Shimoliy Vetnamning Janubiy Vetnamga tajovuzkorligi» dan. Qo`shma Shtatlar Vetnam ishlariga aralashishini tushuntirish uchun xalqaro kommunizmning fitnalariga qarshi kurash shiorini ishlatdi.
AQShning Vetnamdagi urushini boshlash uchun dastlab frantsuzlarga iqtisodiy va harbiy yordam ko`rsatildi. Keyin, ular ketganidan so`ng, qo`g`irchoq hukumat tuzildi va keyingi qurolli aralashuv.
Vetnam urushi harbiy harakatlar muayyan sharoitlarda – o`rmonda, guruch dalalarida sodir bo`lganligi bilan tavsiflanadi. Bundan tashqari, Qo`shma Shtatlar tomonidan ularda muntazam qurolli kuchlar, vetnamliklar tomonidan esa tartibsiz tuzilmalar, partizan otryadlari ishtirok etdi. Bu urushda mustahkam frontlar, aniq belgilangan qo`shin guruhlari yo`q edi. Relyef sharoiti yirik tuzilmalar va tuzilmalar tomonidan harbiy harakatlar olib borilishini istisno qildi. Janglar odatda taktik darajadagi tuzilmalarni, harbiy harakatlarni o`z ichiga oladi