Аплв1тот1 Jill. V b tk kaffTAlv grant bulalari

Talkav geografning butun xatti-harakatlarini xotirjamlik bilan yaxshilab kuzatib turdi, lekin uning qiyofasidan tushunayotgan-tushunmayotganini bilib bo'lmasdi.
Geografiya olimining darsi yarim soatdan ortiqroq davom etdi. Nihoyat Paganel jim bo‘ldi, betidan oqib tushayotgan terni artdi-da, patagoniyalikka qaradi.

— Tushundimi? — deb so‘radi Glenarvan.

— Hozir bilamiz, — dedi Paganel. — Agar tushun-

131

magan bo‘lsa, men yana tushuntirishdan bosh tort-mayman.
Talkav qimirlamadi ham, biror og‘iz so‘z ham ayt-madi. U shamol sekin-sekin o‘chirib ketayotgan chiz-ma-chiziq kartadan ko‘z uzmas edi.

— Xo‘sh? — deb so‘radi Paganel.

Talkav uning savolini eshitmagandek turardi. Geografiya olimi mayorning lablaridagi istehzoli tabassumni ko‘rib, juda xafa bo‘lib ketdi va o'zining geografiya darsini yana qayta boshdan boshlamoqchi bo'lgan ediki, patagoniyalik uni imo bilan to‘xtatdi.
— Sizlar asir kishini axtarib yuribsizlar, shunday-mi? — deb so'radi u.
— Ha, — dedi Paganel.

— Uni kunbotishdan kunchiqishga boradigan mana shu to‘g ‘ri chiziqdan qidriyapsiz, a? — deb so‘radi Talkav, g‘arbdan sharqqa degan tushunchani hinduchasiga aytib.

— Ha, balli.

— Asirning sirini bahaybat dengiz to‘lqinlariga sizning xudoyingiz topshirganmi?

— Ha, xuddi shunday.

— Unaqa bo'lsa, aytgani kelsin, — dedi Talkav, hatto biroz tantana bilan, — sharqqa qarab bora-veramiz, agar lozim bo'lsa qo‘yoshgacha ham bo-ramiz.

Shogirdining so'zlaridan o‘zida yo‘q quvonib ket-gan Paganel uning so'zlarini darrov hamrohlariga tarjima qilib berdi.
— Muncha ham aqli raso xalq ekan bular! — deb qo'shib qo'ydi u. — Aminmanki, mening vatanimdagi har bir yigirmata dehqondan o‘n to'qqiztasi hozirgi gaplarimga tushunmagan bo‘lardi.

Glenarvan Paganeldan: so‘rab ko‘ring-chi, patago­ niyalik u yer-bu yerda pampaslardagi hindular qo‘liga chet ellik kishilar asir tushgan-tushmaganini eshit-madimi ekan, deb iltimos qildi. Paganel hindu yo‘l boshlovchidan buni so'rab, javob kutib turdi.
— Ehtimol, — dedi patagoniyalik.
Bu javob darhol ingliz tiliga tarjima qilindi, shun-da yetti sayohatchining hammasi patagoniyalikni o‘rab olib, unga savol nazari bilan tikilib qoldilar.
Paganel hayajonlanib va ispancha so'zlarni zo‘rg‘a topib, ketma-ket savol bera boshladi. Uning xotirjam va

132

vazmin hinduning betiga tikilgan ko'zlari Talkav javob bermasidan oldinroq uning aytmoqchi bo‘lgan gapini bilib olmoqchiday tuyulardi.
Patagoniyalikning har bir ispancha so‘zini ge-ografiya olimi darhol ingliz tilida takrorlardi, shu-ning uchun uning hamrohlari ham Talkavning javoblariga o‘z ona tilida eshitgandek quloq solib tur-dilar.