Aou vodpo "viro"

Muammoli vaziyatlar

Muammoli savollar mavzuni o'rganishning istalgan bosqichida qo'yilishi mumkin:

- o‘rganilayotgan masalaga qiziqish uyg‘otish maqsadida materialni tushuntirishda (dars boshida);
- berilgan materialni umumlashtirishga yordam beradigan va o’quvchilarni mustaqil xulosaga olib keladigan olingan bilimlarni mustahkamlashda;
- bilimlarni nazorat qilishda (bilimlarni ijodiy qo'llash).

Muammoli masalalar, ixtirochilik va tadqiqot vazifalari qarama-qarshiliklarni hal qilish yo'llarini topish, bir masala bo'yicha va turli pozitsiyalardan turli nuqtai nazarlarni taqdim etish kabi metodologik usullarni qo'llash imkonini beradi. Bu o’quvchilarni taqqoslash, umumlashtirish va xulosalar chiqarishga undaydi.

Kognitiv faoliyatni faollashtirish uchun bayonotlar yoki faktlar asosida muammoli vaziyatni yaratish mumkin. Men o’quvchilarni bayonotga izoh berishga taklif qilaman:
1) Mashhur geograf va sayyoh A.Gumboldt “O‘rmonlar odamdan oldin, cho‘llar esa unga hamroh” deb ta’kidlagan. Nega olim shunday deb o'ylaydi?
2) Buyuk rus olimi M.V.Lomonosov: “O‘rtacha ovqat iste’mol qilish – salomatlik onasi” deb ta’kidlagan. Bu bayonot to'g'rimi?
3) Qadimgi yunon faylasufi Aristotel shunday degan edi: "Uzoq vaqtli bekorchilik kabi hech narsa odamni buzmaydi". Ushbu bayonotni ilmiy nuqtai nazardan asoslang
4) Ko'pincha "qush kabi yeydi" iborasi odamlarga nisbatan qo'llaniladi oz ovqatlanadiganlar. Bu biologiya nuqtai nazaridan oqlanadimi?
5) Ayrim maqol va matallarni biologiya nuqtai nazaridan tushuntirib berishingizni so‘rayman: yomon qabiladan yaxshi urug‘ kutmang; yaxshi boqish otni gonerdan chiqaradi; ochko'z tishlari bilan o'z qabrini qazadi; biz ovqatlanish uchun yashamaymiz, yashash uchun ovqatlanamiz va hokazo... Yigitlar har doim bunday vazifalarni qiziqish bilan bajaradilar va shunga o'xshash misollarni o'zlari keltiradilar.
6) "Ildiz turlari va ildiz tizimining turlari" darsining boshida men savol beraman: nega biz kartoshkani sepamiz? Yigitlar turli xil farazlarni ilgari suradilar, ular orasida har doim hosilni oshirish g'oyasi mavjud. Ammo ular hali ham bu farazni to'g'ri tushuntira olmaydilar, chunki bilim etarli emas. Darsda ildiz turlarini o'rganib, ular to'g'ri tushuntirish beradilar.
7) "Termoregulyatsiyada terining o'rni" darsida men "oltin" bolaning hikoyasini aytib beraman. Bolaning tanasi oltin bo'yoq bilan qoplangan va bayramdan keyin ular uni unutishgan va u tunni qal'aning sovuq zalida o'tkazgan, shundan so'ng u kasal bo'lib vafot etgan. O'sha davr shifokorlari bolaning o'limi sababini tushuntira olmadilar. Yigitlar savolga javob berishga taklif qilinadi: "oltin bola" nimadan vafot etdi?
8) Charlz Darvinning aytishicha, yonca hosili bevosita mamlakatdagi "keksa kanizaklar" soniga bog'liq. Buni biologiya nuqtai nazaridan qanday tushuntirish mumkin? (Keksa kanizaklar sichqonlarni yeydigan mushuklarni saqlaydilar, shuning uchun sichqonlar ari uyalarini buzmaydi, arilar yoncani changlatadi, yonca urug' beradi).
9) Mashhur bastakor J.S.Bax kasallik natijasida kar bo'lib qoldi, lekin musiqa yaratishda davom etdi. U buni qanday qildi? (U qamishning bir uchini tishlariga qisdi, ikkinchi uchini kalitlarga qo'ydi).

Biologiya darslarida o‘quvchilarning fanga qiziqishini rivojlantirish, ijodiy fikrlashni rivojlantirish maqsadida biologik topshiriqlardan foydalanaman.

To‘g‘ri, agar kognitiv vazifa bo‘lmasa, fikr ishi bo‘lmasa, vazifa bor – uning yechimini izlash bor. O`quv jarayonida vazifalarni qo`yish o`quvchilar faolligini oshiradi. O’quvchilar hodisani o'rganadilar, uni hal qilish yo'llarini izlaydilar, turli xil taxminlarni ilgari suradilar, dalillarni keltiradilar va bu, shubhasiz, maktab o'quvchilarining aqliy faoliyatini faollashtirishga, mantiqiy tafakkurni rivojlantirishga, kognitiv mustaqillikka va natijada shakllanishiga yordam beradi. va biologiyaga kognitiv qiziqishni rivojlantirish.
Biologiya darslarida men quyidagi turdagi topshiriqlardan foydalanaman:
a) Mantiqiy fikrlashni rivojlantirishga yordam beradigan vazifalar.
b) Tabiat ob'ektlarini tanib olish uchun topshiriqlar.
v) farazlarni ilgari surish va isbotlash malakalarini shakllantirish vazifalari.
d) Tadqiqot ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradigan vazifalar.
e) Nazariy bilimlar bilan amaliy bilimlar o‘rtasida bog‘lanishni o‘rnatishga yordam beruvchi topshiriqlar.
f) O'z-o'zini kuzatish bilan bog'liq vazifalar.
g) O’quvchilar uchun yangi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan topshiriqlar.
Vazifa 1.Bir yosh nat darsdan 2 hafta oldin boshlagan tajribasi haqida gapirdi. U loviya niholini o'stirdi va poyasi 15 sm ga yetganda, unib chiqqan ildizni chimchilashgacha uning tepasini kesib tashladi. Har kuni men bu o'simlik bilan nima sodir bo'layotganini kuzatdim. Kuzatuv kundaligimga qaydlar kiritdim. Tajriba natijalari qanday ko'rinishga ega ekanligini taxmin qiling.
Vazifa 2. Urug'larni ekishga tayyorlamoqchi bo'lgan o’quvchi ularni suv solingan ikkita probirkaga solib qo'ydi. Urug'lar bir probirkada unib chiqdi, ikkinchisida emas. Buni qanday tushuntirish mumkin?
Vazifa 3.Havaskor yozgi yashovchi bahorda sabzi urug'ini sepdi, lekin ularning ko'pchiligi unib chiqmadi. Bu muvaffaqiyatsizlikni qanday tushuntirish mumkin? Yozgi rezident birinchi navbatda nima qilishi kerak edi? Har xil taxminlarni qiling.
Vazifa 4. Qaysi o'simliklarda - botqoq, o'tloq yoki cho'lda - ildiz tizimi erga chuqur tushishi kerak? Nima uchun shunday deb o'ylaysiz?
Vazifa 5.Barg terisining hujayralari shaffof, rangsizdir. Qaysi
Ularning tuzilishining bu xususiyati o'simlik hayotida muhimmi?


Vazifa 6.Agar o'rmon chetida bir nechta hasharotlar taxtalarda yotqizilgan bo'lsa, unda qushlar faqat ogohlantiruvchi rangga ega bo'lmaganlargina eyiladi. Vaziyatni tushuntiring.
Vazifa 7. Osmondan igna tushsa, burgut ko‘radi, bug‘u eshitadi, ayiq hidlaydi, deyishadi. Nega ular shunday deyishadi?
Vazifa 8.Avstraliyada yonca o'smagan vaqt bor edi. Keyin u yerga urug‘ olib kelib, beda ekishdi. Yaxshi o'sdi, lekin meva va urug' bermadi. Keyin Avstraliyaga arilar olib kelindi va o'simlik meva bera boshladi. Vaziyatni tushuntiring.
Vazifa 9.Jinoyatchi jinoyat izlarini yashirish maqsadida qurbonning qonga belangan kiyimlarini yoqib yuborgan. Biroq, kulning tahlili asosida o‘tkazilgan sud-tibbiy ekspertiza kiyimida qon borligini aniqladi. Bu qanday amalga oshirildi?
Vazifa 10
"Fotosintez" mavzusidagi darsda men o'quvchilarni tarixiy fakt bilan tanishtiraman: 300 yildan ko'proq vaqt oldin olim van Helmont tajriba o'tkazgan. 80 kg tuproqni qozonga solib, tortgandan keyin ichiga tol novdasini ekdi. 5 yil davomida o'simlikka hech qanday oziq-ovqat berilmagan, faqat yomg'ir suvi bilan sug'orilgan. Tolni 5 yildan so‘ng tortgandan so‘ng, olim uning massasi 65 kg ga oshganini, qozondagi yer massasi esa atigi 50 grammga kamayganini aniqladi. O'simlik qayerdan yana 64 kg.950 g ozuqa olgani van Helmont uchun sir bo'lib qoldi. O’quvchilardan mashhur olim javob bera olmagan savolga javob berish so'raladi.