Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

167 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8-MAVZU. DUNYO AHOLISINING ETNIK TARKIBI 
 
Reja: 
8.1. ―Etnos‖ xaqida tushuncha va uning belgilari 
8.2. Yer sharidagi asosiy etnoslarning joylanish geografiyasi 
8.3. Dunyo til oilalari geografiyasi 
8.3. L.N.Gumilyovning etnoslar hayoti xaqidagi gipotezalari-etnogeneze 
 
8.1. ―Etnos‖ xaqida tushuncha va uning belgilari 
 
Yer sharida ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy rivojlanishning turli bosqichlarida 
turgan ko‗plab etnoslar tarqalgan. Etnoslar bir qator umumiy belgilari (tili va 
yashaydigan hududining umumiyligi, madaniyati va maishiy hayotidagi 
yaqinliklar, tarixidagi o‗xshashliklar, ba‘zan bitta davlatga mansubligi) mavjud 
bo‗lgan kishilar guruhidan shakllanadi. Fanda qabul qilingan etnoslarning uch 
bosqichli tasnifiga muvofiq, ularning eng qadimiy tipiga ibtidoiy jamoa tuzumiga 

---

168 
mansub bo‗lgan qabilalar va qabila guruhlari kiradi. Quldorlik va feodal 
formatsiyalari bilan yangi etnos tipi – elatlar bog‗liq. Iqtisodiy aloqalarning 
kuchayishi tufayli, yuqori darajada rivojlangan etnos tipi – millat shakllandi. 
Turli mamlakatlar ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy rivojlanishidagi notengliklar 
oqibatida, hozirgi paytda sayyoramizda etnoslarning yuqorida qayd etilgan barcha 
tiplari uchraydi. Biroq, ko‗pincha u yoki bu xalqni qanday etnik tipga mansubligini 
aniqlash qiyin kechadi. Chunki, ularning ko‗pchiligida millatni elatdan, elatni 
qabila yoki qabilalar guruhidan ajratib turadigan belgilari yaqqol aks etmagan. Bu 
narsa avvalo ko‗pgina etnoslarning rivojlanish jarayoni hozir ham davom 
etayotganligi bilan bog‗liq. Ko‗plab kishilar guruhida milliy ong – u yoki bu 
xalqqa mansublik juda tez, ba‘zan bir avlod umri davomida o‗zgaradi. 
Tarixiy jihatdan etnoslarning eng qadimiy tipi – qabila. Har bir qabila bir 
qancha urug‗lardan – qon-qarindoshlik rishtalari bilan bog‗langan kishilar 
guruhidan tarkib topgan. Ibtidoiy jamoa tuzumi davrida qabiladagi kishilar orasida 
ijtimoiy tabaqalashuv mavjud bo‗lmagan. Hozirda ba‘zi bir (eng qoloq va kam 
sonli) etnik guruhlarda, birinchi navbatda ko‗chmanchi va yarim ko‗chmanchi 
xalqlar orasida qabilaviy xususiyatlar saqlanib qolgan.
Urug’chilikning asosiy belgilari: