Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

4.6.-diagramma. OITSning bolalar o‘limiga ta‘siri, tanlangan mamlakatlar, 
2002-2005 yy. 
tashlansa umr uzoqligi 3 yilga uzayadi. Shunga qaramasdan, bu odamlar uzoqroq 
yashamaydi, degani emas. Ular yangi tibbiy kashfiyotlar joriy etilib amalga 
qo‘llanilganisari uzoqroq yashashda davom etadilar. Ammo saratonga qarshi davo 
ham umr uzoqligini 3 yilda ortiq cho‘za olmaydi. Buning sababi demografiyada 
Tyobyer Paradoksi, deb nom olgan paradox bilan bog‘liq.
Bu paradox ko‘p yillar oldin ―agar bir degenyerativ kasallik davosi topilsa bu 
shunchaki o‘lim uchun boshqa bir degenyerativ kasallik orqali o‘zini namoyon 
yetishiga imkon yaratadi‖, deb izoh qoldirgan demograf Konrad Tyobyer nomiga 
qo‘yilgan. Yoki demograf Neyten Keyfits so‘zi bilan aytganda: ―Hamma ertami-
kechmi baribir o‘ladi, shuning uchun, saraton sabablari ochib tashlanib, uning 
davosi topilgani bilan, xuddi shu miqdordagi o‘limlar sodir bo‘lavyeradi, bundan 
yagona naf saratonning o‘rniga yurak va boshqalarning kasalliklari kelishi bo‘ladi. 
Saratonning davosi odamga faqatgina yurak kasalligidan o‘lish imkoniyatini beradi 
xolos. Shunday qilib, muayyan tibbiy innovatsiyalarning bor yo‘g‘i qo‘lidan 
kelgani tanlash imkoniyatlarini vujudga keltirishidir: siz saraton o‘rniga yurak 
kasalligidan o‘lishni tanlashingiz mumkin‖. 

---

119 
Ba‘zi demograflar kelajakda hayot davomiyligini uzaytirishning boshqa 
imkoniyatlari bo‘lmaydi, dyeb hisoblashadi. Bundan tashqari bizda Sharqiy 
Yevropa va Sahroi Kabir Janubidagi Afrika kabi muvaffaqqiyatsizliklar bor. Umid 
qilamizki ular uzoq davom etmaydi. ―Bizningcha, savol o‘lim darajasini pasaytirib 
bo‘ladimi yo‘qmi degan masalada emas, balki, u qanchaga pasayadi, va qaysi yosh, 
jins, irqiy-etnik, ijtimoiy-iqtisodiy va geografik guruhlar bundan eng katta foyda 
olishidadir.
Xulosa o‘rnida aytish joizki, sog‘lom aholi hamrohligida sog‘lom 
turmushdagi, tibbiy texnikalardagi va umumiy hayot sifatidagi davomiy 
o‘zgarishlar porloq kelajak va‘da qilmoqda. BMT tomonidan 1992 yili Rio-de-
Janeyroda o‗tkazilgan xalqaro konfyerensiyada demografik muammoni hal etish 
har bir davlatning barqaror rivojlanish dasturining asosiy qismi bo‗lishi kerakligi 
ta‘kidlangan. Har bir davlat ichki imkoniyatidan kelib chiqib, o‗sib borayotgan 
aholisini boqishi, hayoti uchun zarur shart-sharoit yaratishda o‗zining demografik 
siyosatini, maqsadi va vazifalarini belgilab olishi zarur. Aholi ko‗payishida 
nafaqat, uning tabiiy harakati, balki mexanik harakati, ya‘ni migratsiyasi ham 
muhim rol o‗ynaydi.