Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

 
5.1. Rasm. Aholi takror barpo bo‗lishiga ta‘sir etuvchi omillar. 
 
Ijtimoiy-iqtisodiy omil aholi tabiiy harakatida muhim rol o‗ynaydi. 
Aholining yashash sharoiti, sog‗liqni saqlashning ahvoli, ayollarning jamiyatdagi 
o‗rni, aholining madaniy va ma‘lumotlilik darajasi va boshqalar aholi tabiiy 
harakati darajasini belgilab beradi. Ushbu omillarning tug‗ilish va o‗limga ta‘siri 
qarama-qarshi ham bo‗lishi mumkin. Aholining yashash sharoiti, moddiy ahvoli 
yaxshilanishi, tibbiy xizmat kabi sohalarning rivojlanishi, o‗lim ko‗rsatkichini 
pasaytiradi, aholi o‗rtacha umr ko‗rish darajasini uzaytiradi. Natijada, aholi 
tarkibida qariyalar salmog‗i ko‗payadi va o‗z-o‗zidan o‗lim ko‗rsatkicha osha 
boshlaydi.
Aholining takror barpo bo‗lishi , ya‘ni avlodlar almashinish jarayoni jamiyat 
taraqqiyotining turli bosqichlarida, davlatlarda, millatlarda o‗ziga xos xususiyatga
Aholi takror 
barpo 
bo‗lishiga 
ta‘sir etuvchi 
omillar
Tabiiy-
biologik
Ijtimoiy-
iqtisodiy
Ijtimoiy-
madaniy
Psixologik
Demografik

---

123 
egadir. Aholining takror barpo bo‗lishi har bir hudud tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy 
muhiti ta‘sirida ro‗y beradi va taraqqiy etadi. Shu boisdan, aholi takror barpo 
bo‗lish ko‗rsatkichlari turli mamlakatlarda turli vaqtlarda bir-biridan farqlandi. Bu 
farqlarning o‗ziga xos xususiyatlarini aniqlashda aholi takror barpo bo‗lishini 
ifodalovchi maxsus ko‗rsatkichlar, ya‘ni koeffitsientlardan foydalaniladi. 
Bulardan:
Aholi takror barpo bo‗lishining brutto koeffitsienti
. Har bir ayolning 
reproduktiv, ya‘ni farzand ko‗rish davrida (15-49 yosh) o‗rganilayotgan davrdagi 
tug‗ilish darajasi saqlangan holda, nechta qiz farzand ko‗rishi mumkinligini 
aniqlab beradi. Ushbu koeffitsient quyidagi formula orqali ifodalanadi
1
.