Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши


- rasm. 1970, 2000-2005 yillardagi dunyoning ba‘zi mintaqalaridagi



Download 7,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/169
Sana27.06.2022
Hajmi7,39 Mb.
#711585
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   169
Bog'liq
30 11

4.1. - rasm. 1970, 2000-2005 yillardagi dunyoning ba‘zi mintaqalaridagi 
tug‗ilishning yosh va maxsus ko‗rsatkichlaridagi o‗zgarishlar. 
Manba: Birlashgan Millatlar Tashkiloti, 2008 y. 
Tug‗ilish darajasining samardorligini aniqlashda xayotiylik koeffitsientidan 
foydalaniladi.
Hayotiylik koeffitsenti. 
Ў
T




84 
• 
bu yerda: Kh- hayotiylik koeffitsenti. 
• 
T- tug‗ilganlar; 
• 
O‗- o‗lganlar. 
Tug‗ilish darajasi jamiyat taraqqiyotining hamma bosqichlarida ham bir xil 
bo‗la vyermagan. Kaptalistik formatsiyagacha mavud bo‗lgan davrlarda tug‗ilish 
biologik xaraktyerga ega bo‗lgan, ya‘ni cheklanmagan. Ko‗p bolalik jamiyat va 
davlat tomonidan ham qo‗llab-quvvatlangan. Bu holni hozirgi jamiyat taraqqiyot 
bosqichida turib tasavvur qilish mushkulroq albatta. Masalaning tub mohiyatiga 
nazar tashlashga to‗g‗ri keladi, qaysiki, o‗sha o‗tmish zamonlardagi ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyot bilan bevosita bog‗liqdir. Quldorlik feodalizm davrida ham 
ko‗p bolalikdan har bir oila va shu bilan birga jamiyat ham manfaatdor edi. Nega 
shunday?
Eng avval oilada bolaning iqtisodiy roli juda katta edi. Ko‗pgina 
mamlakatlarda oila yumushlarida, hunarmandchilikda, dehqonchilikda va 
chorvachilikda bolalar mehnatidan foydalanilgan. Demak, bola mehnati milliy 
daromadning ma‘lum ulushini tashkil etgani sababli, jamiyat tomonidan qo‗llab 
quvvatlangan. Hatto ba‘zi davlatlarda, masalan, Rossiyada dehqonlarga ishlash 
uchun beriladigan yer ham bolalar soniga qarab taqsimlanardi. Bunday sharoitda, 
o‗z-o‗zidan ko‗rinib turibdiki, har bir oila bolalar sonini ko‗paytirishdan 
manfaatdor bo‗lgan. 
Kapitalistik ishlab chiqarish usulining vujudga kelishi bilan sanoat tez 
rivojlana boshladi, yangidan-yangi shaharlar paydo bo‗ldi. Ko‗pchilik aholi ish 
qidirib qishloqdan shaharga ko‗chib kela boshladi. Shahar aholisining o‗sib borishi 
natijasida bir tomondan shaharlarda turar joy, oziq-ovqat muammolari kelib 
chiqqan bo‗lsa, ikkinchi tomondan fan texnika taraqqiy etib, ishsizlik vujudga 
keldi. Uchinchidan, kapitalistik ishlab chiqarishda ayollar va bolalar mehnatiga 
juda kam haq to‗lanar edi. Jamiyatda bunday o‗zgarishlar oilada bolalar sonini 
cheklashga, tug‗ilishning qisqarishiga olib keldi.


85 
Aholisining asosiy qismi shaharlarda yashovchi Xorijdiy Yevropa 
mamlakatlarida tug‗ilish, ayniqsa, kamayib ketdi. Masalan, Angliyada 1850 
yillarda aholining 50 % shaharlarda yashagan va har ming kishi hisobiga tug‗ilgan 
bolalar soni o‗rtacha 32,6 promilleni tashkil qilgan bo‗lsa, hozirgi aholining 80 % 
ga yaqini shaharlarda yashaydi va har ming kishga nisbatan tug‗ilgan bolalar soni 
10 tani tashkil qiladi yoki Fransiyani olib qaraylik. Bu mamlakatda 1850 yildan to 
hozirgacha shahar aholisi 25,5 % dan 74 % gacha ko‗paydi. Har ming kishi 
hisobiga tug‗ilgan bolalar soni esa 26,2 dan, 13,7 gacha kamaydi. Germaniya 
Respublikasida esa aholining 94 % shaharlarda istiqomat qilishadi. Tug‗ilish 
ko‗rsatkichi esa 9 %
o
ni tashkil etadi xolos va dunyoda tug‗ilish eng kam 
davlatlardan hisoblanadi. 
Yer yuzida tug‗ilishning kamayishi asosan 18 asrning ikkinchi yarmida 
G‗arbiy Yevropa davlatlarida boshlanib, keyinchalik, bu qit‘aning boshqa 
mamlakatlariga, undan so‗ng esa AQSH, Kanada, Avstraliya va Yaponiyaga 
tarqaldi. Ayniqsa, iqtisodiy jihatdan taraqqiy etgan davlatlarda tug‗ilish tez kamaya 
boshladi. Ushbu davlatlarda 1750-1800 yillarda har ming kishi hisobiga 38 ta bola 
tug‗ilgan bo‗lsa, 1970-1990 yillarda bu ko‗rsatkich 16 ni, 2007 yili 12 ni tashkil 
qildi. Boshqacha qilib aytganda, tug‗ilish 3 martadan ko‗proq qisqargan. Endi 
xuddi ana shu davrlar uchun rivojlanayotgan mamlakatlardagi tug‗ilishni 
qiyoslaydigan bo‗lsak, boshqacha ahvolni guvohi bo‗lamiz. Ularda 1750-1790 
yillarda har ming kishi hisobiga 41 tadan bola tug‗ilgan va 1970-1990 yillarda esa 
har 1000 kishi hisobiga tug‗ilgan bola 34 tani, 2009 yili esa 22 tani tashkil qilgan. 
Demak, rivojlanayotgan davlatlarda tug‗ilishning kamayishi, nisbatan olib 
qaralganda, ancha sekin borgan. Hozirgi davrda tug‗ilish yer shari bo‗yicha bir xil 
emas. Dunyo kontinentlari bo‗ylab eng yuqori tug‗ilish darajasi Afrikada, eng pasti 
esa Yevropa davlatlarida kuzatilayotganligi hammaga ma‘lum. 
Sayyoramizda tug‗ilishning hududlar bo‗ylab bunday farq qilishi, avvalo, u 
davlat aholisining moddiy va madaniy turmush darajasiga, ayollarning ijtimoiy 
ishlab chiqarishda bandligiga hamda shu davlat halqining asrlar davomida 
shakllanib, saqlanib kelayotgan milliy urf-odatlariga, qolavyersa, diniga bog‗liqdir. 


86 
Bulardan tashqari, tug‗ilishga aholining jins va yosh bo‗yicha taqsimlanishi, 
nikohdan o‗tish va ajralish kabi qator demografik omillar, psixologik omillar, 
tibbiyot rivojlanishi hamda har bir davlat tomonidan olib borilayotgan demografik 
siyosat ham ta‘sir qiladi. Yuqorida qayd etilganidek, keyingi 20-30 yil ichida 
dunyoning deyarli hamma hududlarida tug‗ilishning kamayib borish jarayoni 
kuzatilmoqda. 

Download 7,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   169




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish