Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши



Download 5,3 Mb.
Pdf ko'rish
bet45/208
Sana30.12.2021
Hajmi5,3 Mb.
#87197
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   208
Bog'liq
Aholi geografiyasi

uchta  asosiy  tushunchalari  mavjud.  Aholi  takror  barpo  bo‘lishi  tug‘ilishning 
haqiqiy  miqdoridir,  ammo  u  tug‘ilgan  qiz  bolalarga  tegishlidir  (faqatgina  o‘g‘il 
bolalar tug‘ilishini ifodalaydigan demografik tyermin mavjud emas). Syerpushtlilik 
tirik tug‘ilganlarning potensialiga va biologik xususiyatlariga bog‘liqdir. 
Tug‘ilishning  umumiy  koeffitsienti  har  1000  aholiga  nisbatan  tug‘ilgan 
bolalar sonini ifodalaydi va quyidagi formula yordamida hisoblanadi. 
1000


TP
N
n
 
T-o‘rganilayotgan davr (yil). 
P-o‘rganilayotgan davrdagi aholining o‘rtacha soni. 
N-o‘rganilayotgan davrda tug‘ilgan bolalar soni. 
Tug‘ilishning  umumiy  koeffitsienti  yuqorida  qayd  etilganidek  promilleda 
hisoblanadi.  Bu  koeffitsientdan  tug‘ilish  darajasini  ifodalashda  ko‘proq 
foydalaniladi.  Uning yordamida  ma’lum  hudud  yoki  avlodlardagi  tug‘ilishda  ro‘y 


 
80 
berayotgan  o‘zgarishlar  umumiy  tarzda  o‘rganilishi  mumkin,  lekin  tug‘ilishning 
umumiy  koeffitsienti  tug‘ilish  darajasini  ifodalashda  biroz  dag‘alliklarga  yo‘l 
qo‘yadi.  Chunki  bu  ko‘rsatkichga  aholining  yosh  va  jinsiy  tarkibi  bevosita  ta’sir 
etadi.  Agar  o‘rganilayotgan  hudud  aholisi  tarkibida  farzand  ko‘rish  yoshiga 
yetmagan  bolalar  (0-14) va  farzand  ko‘rish  yoshidan  o‘tgan  keksalar  (60  yosh  va 
undan  yuqori  yoshdagi  aholi  guruhi)  salmog‘i  yuqori  bo‘lsa,  tug‘ilish  umumiy 
koeffitsientining biroz past darajada ifodalanishiga olib keladi.  
Demograf  olimlar  B.S.Urlanis,  V.A.Borisovlar  tomonidan  tug‘ilish 
darajasini  tug‘ilish  umumiy  koeffitsienti  yordamida  baholash  mezoni  aniqlangan. 
Umumiy mezon bo‘yicha o‘rganilayotgan hudud yoki aholi guruhida tug‘ilishning 
umumiy  koeffitsienti  16-promilledan  kam  bo‘lsa,  tug‘ilish  darajasi  past:  16-24 
promille bo‘lsa-o‘rta, 25-29 promille bo‘lsa o‘rtadan yuqori, 30-39 promille bo‘lsa 
yuqori va 40 promilledan baland bo‘lsa tug‘ilish darajasi juda yuqori hisoblanadi
1
.
 
Amerikalik  olimlarning  manbalarida  keltirilishicha,  tug‘ilishning  umumiy 
koeffitsienti  (CBR)  tug‘ilishning  birinchi  ko‘rsatkichidir.  Bu  har  1000  kishiga 
nisbatan bir yilda tug‘ilgan chaqaloqlarning shu yildagi aholining o‘rtacha soniga 
nisbatiga tengdir. U quyidagicha hisoblanadi:  
 
 
 
2007  yilda  dunyo  bo‘yicha  CBR  21/1000  bo‘lgan.  Bu  shuni  anglatadiki, 
2007  yilda  jami  aholida  har  1000  kishiga  nisbatan  21  ta  tug‘ilish  qayd  qilingan. 
Kontinentlar orasida CBR 2007 yilda Afrikada eng yuqori 38 dan balahd, eng past 
Yevropada  10  orasida  bo‘ldi.  2007  yilda  Afrikada  har  1000  kishiga  nisbatan 
tug‘ilganlar  Yevropaga  nisbatan  deyarli  to‘rt  barobar  ko‘pdir.  Shimoliy 
Amerikada CBR 14 promille (CBR AQSHda ham 14 promille); Lotin Amerikasida 
21  promille;  Osiyoda  19  promille;  Okeaniyada  18  promille  (Population 
Refyerence  Bureau,2007a).  2007  yilda  dunyoning  aksariyat  mamlakatlarida  CBR 
minimum  8  promilledan  Makao,  Janubiy  Koreya,  Germaniya  va  Tayvanda  ham 
                                                 
1
Демографический энциклопедический словарь.- М, 1985, с. 209. 


 
81 
maksimum  50  promillegacha  Libyeriya  va  Kongo  Demokratik  Respublikasida  49 
promille Angolada tashkil etdi. Qoidaga ko‘ra CBR 30 promilledan baland bo‘lsa 
yuqori, 15 promilledan past bo‘lsa past hisoblanadi. 

Download 5,3 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   208




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish