Antropologiyaning asosiy tadqiqot obyektlari

1.2. Tarixni o‘rganishda anaxronizm va modernizatsiya.
Tarixni o’rganishda tarixiy antropologik yondashuv hozirgi zamon tarixchilarining eng dolzarb masalasiga aylangan. Haqiqatdan ham tariximizni o’rganishga eng qadimgi davrlardan boshlab antropologik yondashuv, ya’ni har bir mavzuga chuqur, har bir tarixdagi kichik bir ma’lumotga ham kengroq va chuqurroq yondashish, dastlab voqea va hodisalarni kichik bir hududda, keyinroq uning doirasini kengaytirilsa o’sha hudud doirasidagi tarixiy haqiqat kengroq, aniqroq va chuqurroq o’rganilgan bo’ladi. Aynan shunday o’rganish tarixiy antropologiyaning o’ziga xos jihatlariga kiradi. Shu bilan birga hozirgi butun jahonda davom etayotgan ijtimoiy-iqtisodiy tarixni ham aniq inson tarixiga aylanish, ya’ni “antropologizatsiyalash”ga o’tish jarayoni ketayotganligini unutmasligimiz kerak. Haqiqatdan ham har qanday voqea va hodisani, ayniqsa arxeologiyada biron-bir buyumni shu bizni hududimizga kelib xalqning madaniyatiga aylanib ketish tarixini ko’radigan bo’lsak, uni o’rganishdagi usul an‟anaviy usulni emas, balki boshqa yangi usul qo’llansa, albatta yangi natija olinadi. Misol tariqasida miloddan ilgarigi ming yillikning o’rtalariga oid chorvador qabilalarga xos bo’lgan qabrlarga qo’yilgan buyumlarga qarab turib o’sha qabrda yotgan odamni buyumi ko’p bo’lsa boy odamlardan bo’lgan ekan, yoki aksincha, qabrda hech qanday buyum qo’yilgan bo’lmasa uni kambag’al odam bo’lgan ekan, degan xulosa chiqarib kelganmiz. Agarda, shu mozorni tashkil bo’lishidagi urf-odatlardan kelib chiqib qaraydigan bo’lsak, o’sha “boy odam” deb aytganimiz mutlaqo kambag’al, lekin o’sha hududda yaxshi inson sifatida, aqlli inson sifatida obro’ ortirgan va natijada qabrga qo’yilgan buyumlarning ko’pi uning do’stlari, yaqin birodarlari tomonidan qo’yilgan buyumlar degan tushuncha kelib chiqishi mumkin. Xuddi shunday har tomonlama o’rganish ham tarixni antropologizatsiyalash jarayoniga kiradi va aynan antropogolizatsiyalash jarayoni dunyoning barcha ilg’or mamlakatlari qatori hozirda MDH davlatlarida va shuningdek O’zbekistonda ham davom etib kelmoqda. Sobiq totalitar tuzum mamlakatlarining ichida birinchilardan bo’lib mamlakatimizda tarix faniga alohida e‟tibor berilib, Vazirlar Mahkamasining “O’zbekiston Fanlar akademiyasining Tarix institutini faoliyatini takomillashtirish” bo’yicha qarori chiqib, xalqimizning boy o’tmishi va yuksak madaniyatini, ko’hna shaharlarimiz tarixini o’rganishni alohida vazifa qilib qo’ydi. Tarixchilardan tarixiy tadqiqotlarda tarixiylik prinsiplariga amal qilishlari kerakligini, tarixda anaxronizm2 - orqaga qaytish bo’lmasligi kerakligini aytib o’tdilar. Ammo tarixiy antropologiyaning talabi, imkon qadar yangi g’oyalar, yangi tadqiqot uslublari ayniqsa tarixda modernizatsiya3 ga keng yo’l ochiqligini doimo targ’ib qilib keladilar.
XX asr oxiri - XXI asr boshlarida fanning innovatsion xususiyati paydo bo'lishi ob'ektiv usullar gumanitar bilimlar, birinchi navbatda tilshunoslik, xususan, strukturaviy lingvistikaning rivojlanishi bilan bog'liq. So'nggi paytlarda gumanitar va tabiiy fanlar o'rtasidagi yana bir aloqa nuqtasi hayvonlarning kommunikativ tizimlari va insonning tabiiy tili o'rtasidagi "genetik" munosabatlar g'oyasi bilan bog'liq. "Tabiiy imo -ishora tizimlari tildan oldin, tirik tabiat evolyutsiyasi zinapoyasida, unga nisbatan asosiy hisoblanadi va sun'iy tillar, xuddi shu evolyutsiya tartibida, tilga ergashadi, unga nisbatan ikkinchi darajali", deb yozadi taniqli rus. tilshunos akademik Yu.S. Stepanov.
Ushbu qo'llanmada an'anaviy ravishda gumanitar fanlarni qiziqtirgan antropologik hodisalar tabiatshunoslik nuqtai nazaridan ko'rib chiqilgan. Bu pozitsiyadan odamning ramziy qobiliyati, imo -ishora, til, marosim, aql, ong, ongsizlik zarur shart -sharoitlar va Homo sapiens (L.) turining ijtimoiylashgan vakillarining tabiiy moslashuvining evolyutsion-tarixiy oqibatlari.
Ushbu qo'llanmada materialni taqdim etish tartibi tasdiqlangan o'quv dasturi va ma'ruza kursining ketma -ketligiga mos keladi. Mavzu sarlavhasidan keyin o'quv bo'limining asosiy tushunchalari, asosiy g'oyalari, asosiy nazariy
qoidalari berilgan. Ushbu material ma'lumotni mustaqil ravishda tushunishni osonlashtiradigan o'ziga xos "qo'llanma" dir.Bu qo'llanma ilgari chop etilgan "Antropologiya" o'quv qo'llanmasining davomi bo'lib, unda kursning umumiy dasturi, qo'shimcha adabiyotlar (150 dan ortiq manbalar), tushuntirish xronologik jadvallari, o'quv lug'ati va referatlar uchun mavzular mavjud. Bu qo'llanma, ma'ruza matnlari va darsliklar bilan birga, insho yozishda, shuningdek, seminarlar, testlar, kollokvium va imtihonlarga tayyorgarlik ko'rish uchun ishlatilishi kerak.³
Testlarni bajarishga tayyorgarlik ko'rish uchun, shuningdek, ma'ruzalar matni, shuningdek, "Zamonaviy tabiatshunoslik tushunchalari" va "Antropologiya" bo'yicha universitet darsliklaridan foydalanish kerak. Ba'zi hollarda, dasturning ayrim masalalari bo'yicha maxsus o'quv adabiyotlari qo'shimcha ravishda taklif qilinadi. Uni tanlashda, asosiy mezon sifatida, hali maxsus bilimga ega bo'lmagan birinchi kurs talabalari uchun matnlar mazmunining mavjudligi hisobga olingan.
Ketma -ket rivojlanish jarayonida o'quv materiali nazorat ishlarining bajarilishini o'tkazib yuborish tavsiya etilmaydi. Agar bitta mavzu bo'yicha bir nechta nazorat ishlari berilsa, ular materialning murakkablashishi va chuqurlashishi bilan tartibga solinadi. Dasturlashtirilgan testlar shunday tuzilganki, test ishi davomida talabalarning olgan bilimlarini baholashdan tashqari, test topshirig'ini bajarishda qo'shimcha ta'limiy ma'lumotlar beradi, o'quvchilarga fikr beradi, ularni taklif qiladi. muammoni o'z -o'zidan hal qilishga harakat qiling, bilimdagi mavjud kamchiliklarni ko'rsating ... Shuning uchun, ushbu qo'llanmada berilgan testlarning bajarilishi o'qitish uchun zarur shartdir. Siz o'tkazgan test natijasi qanday bo'lishidan qat'i nazar, tekshirgandan va aniqlagandan so'ng, to'g'ri javoblarni eslab qolish kerak.