Антропоген омиллар. Режа

А.Т.М.ни кузатишда


Қуйдаги усуллар ишлатилади:
- органетик кўриш, эшитиш, сезиш, ҳидлаб бўлиш там сезиш;
- ҳайвонот ва ўсимликларни ҳолати ва ҳулқини кузатиш;
- кўчма ҳамда турғун ер усти кантактли ва масофадан туриб
фойдаланиладиган керакли кўрсаткичларни ҳисобловчи жиҳозларни
ишлатиш;
- кўчма ҳамда турғун ер усти контактли ва масофадан туриб
фойдаланиладиган ҳамда (физикавий ёки алоқа йўналишлари ёрдамида) оралиқ аҳборотларни камерал ўзлаштиришлар;
- камуналларни камерал таҳлил қилиш учун йиғиш;
- ҳар ҳил узаткичлар ўрнатилган масофадан туриб аниқлаш жиҳозларини ишлатиш ҳисобига узликсиз кўрсаткичларни ҳисобини олиб бориш;
- ҳар ҳил узаткичлар ўрнатилган масофадан туриб фойдаланиладиган (физикавий ёки алоқа йўналишлари ёрдамида) оралиқ ахборотларни cамерал ўзлаштириш;
- қидирилаёткан кўрсаткичларни аниқлаш мақсадида математик
маделлаштириш усуллларини ишлаб қатор кўрсаткичларни тўғридан тўғри ёки маълум вақтда ўлчаш.
Кимёвий ифлосланишни қуйдаги усуллар билан аниқлаш мумкин:
- фотометрик-назоратдаги ва ўлчанган эритмаларнинг оптик сигметини фарқини ўлчами;
- спектроскопия усул-нурланиш спектирларини ултрабинафша, инфира қизил ва кўринувчи нурлар спектирлари ёрдамида назорат қилишга асосланган турғун ва кўчма асбоблар ишлатилади;
- флуорессент усул- турғун ёки мажбурий люмининсент нурланишлар спектрал интексифликни ёки ўлчаш даврида ўлчашга асослашган нурлантириш манбаи сифатида ултирабинафша нурлари ҳисобланади. Турғун асбоблар ишлатилади.
5.РЭМ
Атмосферанинг ифлосланиш даражаси ундаги ифлословчи бирикмаларнинг рухсат этилган миқдори билан аникланади. Ифлословчи бирикмаларнинг инсон организмига салбий таъсир кўрсатмайдиган энг катта миқдори рухсат этилган миқдор (РЕМ) дейилади. Ифлословчи бирикмалар миқдорининг РЭМ дан ошиб кетиши организмда турли симптом ва касалликларни келтириб чиқаради. Ҳозирги вақтда 600 дан кўпроқ атмосферада учрайдиган моддалар учун РЭМ ишлаб чиқилган. Масалан, СО учун - 0,01 мг/м³, SO₂ Учун - 0,05 мг/м³, хлор- 0,03 мг/м³, фенол - 0,01мг/м³, формалдегид учун- 0,003 мг/м³ ва х.о.
Атмосфера ҳавоси ўз- ўзини тозалаш хусусиятига эга. Ундаги ифлословчи бирикмалар, ёмғирлар ёрдамида ювилади, чўкма ҳолида тупроққа тушади, ўсимликлар томонидан ютилади. Лекин чиқинди моддаларнинг кўплаб чиқарилиши унинг бу хусусиятини чеклаб қўяди.
Ҳозирги вақтда атмосфера ҳавосини ҳимоя қилишнинг баъзи тадбирлари ишлаб чиқилган. Масалан, ишлаб чиқариш чиқиндиларини тозалаш, кам чиқиндили ва чиқиндисиз технологияларини яратиш. Атмосферани энг кўп ифлословчи манба бу автотранспорт. Масалан, Тошкент атмосферасига чиқариладиган ифлословчиларнинг 70% и автотранспорт чиқиндисидир. Автотранспортдан чиқадиган чиқиндиларни камайтириш учун автомобиллар техник назоратдан ўтиб туришлари, ёнилғининг сифати яхши бўлиши керак. Автомобилларни газ ёқилғисига ўтиши ҳам чиқиндилар миқдори анча камайтиради. Электромобилларнинг яратилиши ҳам мухим ахамиятга эга. Кейинги вақтларда веломобиллар кўпчилик олимларнинг диккатини ўзига тортмоқда.
Ҳозирги вақтда озон қатламининг емирилиши глобал экологик муаммо бўлиб турибди. Озон қатлами Ердаги жонзотларни ультрабинафша нурлардан ҳимоя қилиб туради. Озон қатлами асосан хлор, фтор, углеводородлар деб аталувчи бирикмалар таъсирида тез емирилади. Ҳозирги вақтда озон қатламнинг баъзи жойларида туйнук ҳосил бўлган. Антарктида устида ҳосил бўлган туйнукнинг катталиги АКШ территориясига тенг.