Anorganik, analitik, fizik va kolloid kimyo kafedrasi anorganik kimyo

KOMPLEKS BIRIKMALARNING FAZOVIY TUZILISHI VA
IZOMERIYASI
Bir xil ligandlar kompleks hosil qiluvchi atom atrofida simmetrik joylashadi. Koordinatsion son 2ga teng bo’lsa, kompleks birikma chiziqli ko’rinishda bo’ladi.
L -------Me------- L
Koordinatsion son 4ga teng bo’lsa, kompleks birikma tekis kvadrat yoki tetraedr shaklda bo’ladi.
L ─────────── L L 
│ │ Me
│ Me │ L -------------- L
│ │
L ─────────── L L
Yassi kbadrat tetraedr
Tetraedr shaklidagi kompleks birikmaning izomerlari bo’lmaydi. Tekis kvadrat
shakliga ega bo’lsa, uning tsis va trans izomerlari bo’ladi. Masalan:
[Pt(NH₃)₄Cl₂]
NH₃─────────Cl ^- NH₃─────── Cl^-
│ │ │ │
Pt²⁺ │ Pt²⁺  │
│ │ │ │
NH₃─────────Cl^-  Cl ^- ──────── NH ₃
tsis - izomer trans – izomer
Izomerlar bir-biridan rangi, eruvchanligi, dipol momenti,reaktsiyaga kirishish qobiliyati bilan farq qiladi.
Agar koordinatsion son 6 ga teng bo’lsa, kompleks birikma shakli oktaedr ko’rinishda bo’ladi. Bu shakl uchun ham 2ta izomer mavjud.
[MeA₄B₂] K[Cr(SNC)₄(NH₃)₂]
NH₃ NH₃
SNC SNC SNC NH₃
Cr³⁺ Cr³⁺
SNC SNC SNC SNC
NH₃ SNC
trans - izomer tsis - izomer
Geometrik izomeriyadan tashqari ichki sferada ligandlarning joylanishiga doir bo’lgan izomeriya ma’lum:
1) Suvning ichki va tashqi sferada o’zgarishiga qarab gidrat izomeriyani olsh mumkin. [Cr(H₂O)₆]Cl₃  ; [Cr(H₂O)₅Cl]Cl₂  *H₂O ; [Cr(H₂O)₄Cl₂]Cl  *2H₂O ;
2)Ionizatsion izomeriya ; Ionlarning ichki va tashqi sferada almashinisiga asoslangan. [Co(NH₃)₅SO₄]Br; [Co(NH₃)₅Br]SO₄ ;
Pt(NH₃)₄Cl₂]Br₂; [Pt(NH₃)₄Br₂]Cl₂.
3)Koordinasion izomeriyada esa ligandning bir kompleks hosil qiluvchidan ikkinchisiga kochishi sodir bo’ladi:
[ Co(NH₃)₆][Cr(CN)₆] ; [Cr(NH₃)₆] [Co(CN)₆] .
4)Tarkibiga ko’ra dimer yoki trimer holatda uchraydigan izomerlar:
[Pt(NH₃)₄Cl₂ ; Pt(NH₃)₄][PtCl₄].