Anor seleksiyasi va navshunostligi

NAZORAT SAVOLLARI:
1. Elita ona bog`larni tashkil etish?
2. Ona bog`larda aprobatsiya o`tkazish xususiyatlari?
3. Anorning o‘simligining o‘ziga xos xususiyatlarini bilasimi?
7-MAVZU. SELEKTSIYa UChUN DASTLABKI MATERIAL TANLASh
REJA:

1. 
   Selektsiya uchun dastlabki material manbalari.
   
2. 
   Madaniy o`simliklarning kelib chiqish markazlari bo`yicha I.I.Vavilov ta’limoti.
   
3. 
   Selektsiyada mahalliy va chetdan keltirilgan materiallarning ahamiyati.
   

Boshlang`ich material. Boshlang`ich material deb, yangi navlarni yaratish uchun selektsiya ishida qo`llaniladigan madaniy va yovvoyi o`simlik xillariga aytiladi. Selektsiya uchun boshlang`ich material turli yovvoyi va madaniy o`simliklarni topish, ularni o`rganish, duragaylash hamda sun’iy mutagenez, poliploidiya, get ye-rozisdan foydalanish yo`llari bilan yaratiladi. Selektsiyada boshlang`ich materialdan to`g`ri foydalanish uchun o`simliklarning sistematikasi va tarqalishini chuqur bilish kerak.
Hozirgi vaqtda o`simliklarning 500 mingdan ortiq turi borligi aniqlangan, shundan 300 mingga yaqini yopiq urug`li (gulli) o`simliklardir. O`simliklar sistematikasidagi asosiy taksono-mik birlik - turdir.
Tur deb kelib chiqishi o`xshash, boshqa guruhlardan sifat jihatdan farqlanuvchi o`simliklar to`plamiga aytiladi. Bitta turga kiradigan o`simliklar bir-biri bilan oson chatishadi, naslli avlod beradi va ma’lum arealda tarqalgan bo`ladi.
Fanda o`simlik va hayvon turlari ikkita lotincha so`z – turkum va tur nomi bilan yuritiladi. Turkumning nomi bosh harf b i-lan turning nomi esa kichik harf bilan yoziladi. Masalan, yumshoq bug`doy – Tritikum aestivum T. aestivum (tritikum ayestivum) – tri-tikum – turkum nomi, ayestivum – tur nomi, Tritiku m durum T.durum (tritikum durum), o`rta tolali g`o`za – Gossipium hirsutum G. hirsutum (gossipium xirzutum), madaniy kartoshka turi Solanum tuberosum S. tuberosum (solanum tuberozum), beda (ko`k) Medicado sativa M. sativa (medikago sativa) va boshqalar.
Turlar birlashib turkumlarni, bir-biriga yaqin turkumlar esa oilalarni tashkil qiladi. Selektsiyada boshlang`ich materialdan foydalanish uchun zarur bo`lgan asosiy sistematik birliklar: oila, turkum, tur va turxillarni yaxshi bilish lozim.
O`simlik turlari o`z navbatida bir necha turxillarga bo`li-nadi. Turxillar o`rtasidagi belgi va xususiyatlar farqi ancha kam, masalan, bug`doyning turxillari boshoqning rangi, qiltiqning bor yo`qligi va rangi, boshoqcha qobig`ining tuklanganligi va rangi, donning rangi kabi belgilar bilan farq qiladi.
Bir botanik tur yoki turxilga mansub, lekin geografik kelib chiqishi har xil bo`lgan ekinlar noqulay sharoitlarga – qurg`oqchi-likka, sovuqqa, kasallik va zararkunandalarga chidamliligi hamda bioximik xususiyatlari bo`yicha keskin farqlanishi mumkin. Bitta turga mansub ekinlar o`rtasidagi biologik tafovutlarni ayir-boshlashda selektsiyada ekologik tip (ekotip) tushunchasi qabul qilingan.
Ekotip deb ekin turining ma’lum tuproq iqlim sharoitiga moslashgan irsiy barqaror xillariga (shakllariga) aytiladi. Ma-salan, yumshoq bug`doyning cho`l, o`rmoncho`l, Eron-Turkiston, Shimoliy Rus, Zakavkaz kabi ekotiplari mavjud.Bundan tashqari, akademik P.N.Konstantinov agroekotip tu-shunchasini fanga kiritdi.