Annotatsiya ushbu ma’ruza matnda, mavzular haqida tushuncha, ularning tasnifi, dori preparatlarining yangi avlodlari, tibbiyot amaliyotida eng ko’p qo’llaniladigan xillari haqida axborot berilgan. Ma’ruzalar matnining

Tayanch iboralari: 
Regeneratsiya
-yangi to`qimalar hosil bo`lishi 
Gallyutsinatsiya
-ruhiy o`zgarish 
Feminizatsiya
- ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo`lishi. 
Jinsiy a`zolarning gormonal moddalari 
Ayollar jinsiy a`zolarining gormonal moddalari estrogen va gestagenlarga bo`linadi. 
Estrogenlar qatoriga steroidlar — estron (follikulin), estradiol hamda sintetik 
moddalardan sinestrol kiritiladi. 
Fiziologik holatda estrogenlar jinsiy vonga yetish davrida bachadon, fallopiy 
naylari, qinning rivojlanishini va'ikkilamchi jinsiy belgilarning yuzaga chikishini 
ta`minlaydi. 
Organizm 
jinsiy 
voyaga 
yetgandan 
keyin 
bachadon 
epiteliysi 
proliferatsiyasini, ya`ni hayz sikli bosqichlarini, bachadonda kon aylanishini, uning 
oksitotsinga sezuvchanligini ta`minlaydi, homiladorlikka tayerlaydi. Shuningdek 
estrogenlar oqsillar hosil bo`lishiga, suyakning kalsiyni o`zlashtir.ishiga yordam beradi 
hamda markaziy nerv sistemasi, ayniksa vegetativ markazlar faoliyatida ishtirok etadi. 
Shuning uchun estrogenlar yetishmovchiligida — klimakterik holatlarda turli ruhiy 
o`zgarishlar paydo bo`ladi. 
Estrogenlar tuxumdonlar faoliyati yetishmovchiligida amenoreya, dismenoreya 
hamda erkaklarda prostata bezining rak kasalligida, ayollarda sut bezlari o`smalarida (60 
yoshdan keyin) qo`llanadi. Estrogenlar uzoq vaqt qo`llanganda bachadondan qon ketishi, 
shishlar paydo bo`lishi, me`daichak orqali yuborilganda ko`ngil aynashi, kusish, iya 
ketishi mumkin. Erkaklarda qo`llanganda feminizatsiya, ya`ni ularda ayollarga xos 
ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo`lishi, jinsiy kuvvat kamayishi mumkin. Estrogenlarni 
endometritda bachadondan qon ketishiga moyil ayollarda qo`llash tavsiya etilmaydi. 
Jigar kasalliklarida ehtiyotlik bilan ko`llanadi. 
Gestagen gormonal moddalar: progesteron, oksiprogesteron kapronat, pregnin 
hisoblanadi. 
Fiziologik holatlarda tuxum hujayra yetilganda follikulalar bo`linib ketib, 
ovulyatsiya jarayoni o`tadi, follikula o`rnida sariq tana hosil bo`ladi. Sariq tananing 
asosiy gormoni progesterondir. Ushbu gormon bachadon endometriysi proliferatsiyasini 
ta`minlaydi. Agar tuxum hujayra spermatozoid bilen qo`shilgan bo`lsa, progesteron 
xomiladorlikni qo`llabkuvvatlab turadi, shuning uchun progesteron homiladorlik gormoni 
deb ataladi. PrCh)gesteron bachadon epiteliysini proliferatsiya bosqichidan sekresiya 
bosqichiga o`tkazadi, hamon shu bosqichda ushlab turib, embrionning rivojlanishiga 
kulay sharoit yaratib beradi. Progesteron bachadonning oksitotsinga sezuvchanligini 

---

kamaytiradi, shuning uchun bachadon kiskarishn kamayib, homila rivojlanib boradi, 
keyinchalik yo`ldosh — platsentaning rivojlanishiga ham yaxshi ta`sir ko`rsatadi. 
Gestagen gormonal moddalar homilani saklash uchun tuxumdon faoliyati 
susayganda ekstrogenlar bilan birga bachadon bosqichiga qarab qo`llanadi. Gestagenlar 
shuningdek klimakterik qon ketishlarda ham ishlatiladi. Progesteronning oz bo`lsada 
androgen xususiyati bor, shuning uchun u homila jinsiy a`zolarining rivojlanishiga ham 
ta`sir ko`rsatishi"mumkin. 
Erkaklar jinsiy gormonal moddalari qatoriga androgenlar, bularga testosteron 
propionat, testosteron enantat,metiltestosteron moddalar kiritiladi. 
Fiziolopj holatda erkaklar jinsiy bezlarining, ya`ni prostata gormoni testosteron 
jinsiy a`zolarni, ikkilamchi jinsiy belgilarni rivojlantiradi hamda spermatogenezni nazorat 
qilib turadi. Shuningdek testosteronning anabolik xususiyati bor, ya`ni oqsillarni hosil 
kilishda qatnashadi. Ular organizmda oksil moddalari yangilanib turishida katta o`rin 
tutadi, shuning uchun qariganda, jinsiy gormonlar kamayib yoki faoliyati to`xtashi 
.natijasida odam qarib boraveradi. 
Androgen moddalar o`rinbosar davo uchun erkak jinsiy bezlari faoliyati 
yetishmagan holatlarda — jinsiy ojizlikda, erkaklar klimaksida qo`llanadi. Ayollarning 
klimakterik holatlarini hamda sut bezlari va tuxumdon o`smalarini davolashda qo`llanadi. 
Androgenlar qo`llanganda organizmda natriy va suyuqlik to`olanib qolishi, 
gipofizning gokadotrop faoliyati susayishi mumkin. Ayollarda qo`llanganda ikkilamchi 
erkak belgilari paydo bo`lishi — ovoz dagallashishi, ayollarga xos bo`lmagan joyda jun 
o`sishi kuzatiladi.
Nerobolil (fenobolin), nerobol (metandrostenolon), retabolnl
. 
Anabolik steroidlar 
androgen gormonlar asosida sintsz qilingan. Androgen moddalarning anabolik — oqsillar 
hosil bo`lishiga ta`sir kilishi uzok yillardan beri ma`lum bo`lgan, gormonal ta`siri 
bo`lgani uchun amaliyotda anabolizant sifatida deyarli qo`llanmagan. Kimyogarlar 
mrddalarning anabolik va androgen xususiyatlarini ajratib olishning uddasidan chiqdilar. 
Asosan anabolik ta`sir etuvchi moddalar olina boshladi. Bunday moddalar sinchiklab 
o`rganildi va hozirgi vaqtda tibbiyotda keng qo`llanmoqda. 
Anabolik moddalar oksil hosil bo`lishini orttirnb, parchalanishini kamaytiradi, 
aminokislotalarning o`zlashtirilishini yaxshilaydi. Skelet mushaklarining vazni va kuchi 
ortadi, ichki a`zolar — jigar, yurak, buyrak vazni ham ortib boradi. Suyaklarda kalsiyni 
tutib qoladi, bu ayniksa osteoporoz kasallignda qo`l keladi. Anabolik moddalar umuman 
regeneratsiya jarayonlariki oshiradi, chunki bular nafakat oqsillar, fermentlar, 
somatotropin hosil bo`lishini, balki to`qimalarda oksidlannsh, fosforlanish jarayog`lzrini 
orttiradi. Oqsillardan plazma ayniqsa albuminlar miqdori ortadi. 
Anabolizantlar miokardni qisqartiruvchi oksillar sinteznii ko`paytirib yurak 
faoliyatiga 
ijobiy 
ta`sir 
ko`rsatadi. 
Anabolizantlar 
bolalar 
amaliyotida 
— 
gipotrofiyalarda, gipoplastik anemiyalarda, yuqumli kasalliklardan keyin kaxeksiya, 
asteniya, osteoporoz, nur kasalligida, glyukokortikoidlar bilan uzoq vaqt davolanganda 
ko`llanadi. Bu moddalar oshkozon yarasi, surunkali gastrit, pankreatit, gepatit, miokard 
distrofiyasini davolashda ham qo`llanadi. Anabolik moddalar yaxshi ta`sir etishi uchun 
bemor yaxshi ovqatlanishi, organizmga yetarli miqdorda azot, kaliy, fosfatlar tushishi 
lozim. Moddalarning ta`siri birinchi 10 kunda yaxshi seziladi, bu ta`sir keyinchalik 
kamayib boradi. 
Anabolik moddalar uzoq muddat mobaynida qo`llanganda nojo`ya ta`sir paydo 
bo`ladi. Bolalar ayniqsa kizlarning rivojlanishi o`zgaradi, suyaklar o`sishdan to`xtaydi, 
jigar faoliyati o`zgaradi, organizmda natriy va suyuqlik tutilib qoladi, shish paydo 

---

bo`lishi mumkin. Qizlarda, ayollarda gonadotropin ajralishi kamayadi, xayz sikli 
o`zgaradi, ovoz dag`allashib, yuzda xusnbuzarlar paydo bo`lishi mumkin. Nojo`ya 
ta`sirlarning oldini olish uchun moddelarni 10—15 kun ko`llab, keyin tanaffus qilish 
lozim bo`ladi. 
Anabolizantlarni homilador, emizikli ayollarga, qonda bilirubin mikdori oshganda, 
jigar kasalliklarida, lrostata bezi o`smalarida qo`llash man etiladi.