|
Savol va topshiriqlar
1..O’zbekiston qishloq xo’jaligini harbiy izga o’tkazish, urush davri ehtiyojlarini qondirish jarayonlari qay tarzda amalga oshirildi.
2. Qishloq xo’jalik ahlining mehnat jasoratlari haqida so’zlab
Bering.
3, O’zbekiston qishloq mehnatkashlarining g'alabaga qo’shgan hissasi nimadan iborat bo’ldi?
4. O’zbek xalqining front ortidagi mashaqqatli mehnati to'g'risida misollar keltiring.
35-§. O’ZBEKISTON FANI VA MADANIYATI G’ALABA UCHUN
Reja.
1. llm-fan front xizmatida.
2. Xalq ta'limi va mutaxassis kadrlar tayyorlash muammolari
3. O’zbek adabiyoti va san’ati fashizmga qarshi kurashda
O’zbekistonning beqiyos kuch va quvvatga ega bo lgan boy ma'naviy madaniyati urushning birinchi kunlaridanoq vahshiy fashizmga qarshi kurashga astoydil qo’shildi. O’zbek madaniyati arboblari va xodimlarining faoliyati tufayli insonparvar madaniyatimizning butun borlig’i urush talab va ehtiyojlariga qaratildi.
O’zbek fani ahlining urush sharoitidagi izlanishlari, ilmiy tadqiqotlarining yo’nalishlari front va xalq xo’jaligi talablari hamda manfaatlariga moslashtirildi. Bu boradagi ilmiy va tashkiliy ishlarni muvofiqlashtirish, ularga rah-barlik qilish sobiq SSSR FAning O’zbekiston filiali (0'zFA) va keyinroq, 1943-yil 4-noyabrda uning asosida tashkil etilgan O’zbekiston Fanlar akademiyasi zimmasiga tushdi. Bu akademiyaning birinchi prezidenti etib T.N. Qori Niyoziy saylandi. Fanlar akademiyasining tashkil etilishi O’zbek xalqi hayotida muhim tarixiy hodisa bo’ldi. Bu akademiya O’zbekiston ilmiy tafakkurining markazi bo’lib qoldi. Shu bilan respublikada ilmiy tafakkurni yanada rivojlantirish uchun mustahkam zamin yaratildi. Bu davrda taniqli matematik-olimlar T.N. Qori Niyoziy, T.A. Sarimsoqov, geolog-olimlar H.M. Abdullayev, A.S. Uklonskiy, faylasuf I. Mo’minov, kimyogar olimlar O.S. Sodiqov, S.Yu. Yunusov, energetik A.N. Askochenskiy va boshqalar samarali izlanishlar olib bor-dilar. Fanlar akademiyasi tarkibida 22 ta ilmiy muassasa mavjud bo’lib, ularda 818 ilmiy va ilmiy-texnik xodimlar faoliyat ko’rsatardi. Urush tufayli Moskva, Leningrad, Kiyev, Minsk va boshqa shaharlardan ko’chirib kelingan olimlar O’zbekiston olimlari bilan mahkam aloqada ish olib bordilar. Ularning birgalikdagi sa'y-harakatlari ilm-fan yutuqlarini front ehtiyojlari uchun xizmat qildirishga qaratilgan edi.
Matematika, fizika, mexanika, energetika hamda boshqa mavjud fanlar sohasidagi olim va ilmiy xodim-larning izlanishlari — metallni qayta ishlash, mashi-nasozlik va mudofaa sanoati boshqa tarmoqlarining rivojlanishini ta'minladi. Respublika olimlari artilleriya aslahasini mukarnmallashtirish, jangovar samolyotlar-ning yuk ko’tarish salohiyatini oshirish, mavjud harbiy texnika vositalarini yaxshilash va yangi turlarini yaratish kabi eng dolzarb amaliy masalalarni hal etdilar.
Ishlab chiqarishni kengaytirish va xom ashyo man-balarini qidirib topish maqsadida geolog olixnlar juda
muddatlarda qalayi, volfram, molibden, nodir neft, toshko’mir, olovbardosh materiallar va - s^qa turdagi xom ashyo konlarini topdilar, bu konlar sqa muddatlarda o’zlashtirildi. Turangli rayonida temir ^da konlarining topilishi muhim sanoat ahamiyatiga ega bo'ldi. Biologiya, botanika sohasida olimlar qishloq-xo’jaligida g’o’za, bug’doy, va qand lavlagini almashlab ekish usulini joriy etdilarki, bu respublikaning o’z oziq-ovqat bazasini yaratish va g’o’za hosildorligini oshirish-ga imkon berdi. Yangi-yangi g’o’za navlari yetishtirildi.
Kimyogar olimlar jaydari ko’mirni kokslash muam-fliosi ustida ishladilar, neft, slanets va boshqa turdagi yoqilg’ilar yuzasidan tadqiqotlar olib bordilar. Paxta chiqindilaridan xalq xo’jaligida foydalanishga doir tak-liflar ishlab chiqildi, quruqlayin qayta ishlash yoli bilan etil spirti, soda, kislota olishning yangi usullari yaratildi. Kimyogarlarning chetdan keltiriluvchi dori xom ashyosi o’rnini bosish uchun dori-darmonlar ishlab chiqarish hajmini oshirish yuzasidan olib borgan ishlari diqqatga sazovordir. Jumladan, narkozli efir, xlorli kalsiy, kofein, streptotsil, sulfidin, nikotin kislotasi ishlab chiqarila boshlandi. o’rta Osiyo Davlat universitetining kimyo fakulteti bazasida farmatsevtika zavodi ishga tushirildi. Bu zavod urush yillarida butun Ittifoq ehtiyojlarini zarur dori-darmonlar bilan ta'minlab bordi.Tibbiyot olimlari yaradorlarni tez tuzatish, gazdan zaharlanishni, karaxtlikni davolash usullarini yaxshilash, jarrohlik, neyroxirurgiyani takomillashtirish va boshqa tibbiyot sohalarida samarali ish olib bordilar.
Ijtimoiy fan olimlari — tarixchilar, sharqshunoslar, adabiyotchilar, tilshunoslar, iqtisodchilar o’z zimmala-ndagi mas'uliyatni anglagan holda, gitlerchi bosqinchi-vvrning vahshiylarcha siyosatini fosh qilish, unga qarshi kurashishga o’z kuch va iqtidorlarini safarbar etdilar. Tarixchilar jahon taraqqiyotiga salmoqli hissa qo’shgan xalqimizning tarixini yorituvchi ikki jildli «O’zbekiston xalqlari tarixi»ni yozishga kirishdilar. Adabiyotshunos, VVshunos, sharqshunos olimlar tomonidan «O’zbek adabiyoti tarixi» asari yaratildi, qadimgi O’zbek tili, dos-°nchiligi va boshqalar sohasida tadqiqotlar olib borildi.
Ko’pgina tarixiy kitoblar («Mahmud Torobiy g’oloni», «Muqanna qo'zg’oloni»), dostonlar («Sbirin
Shakar», «Qunduz va Yulduz» “Dalli”, “Murodxon” «Malikai Ayyor» va boshqalar nashr etildi. Alisher Navoiy, Lutfiy, Bedil, Gulxaniy va boshqalarning asar-lari ham nashrga tayyorlandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
