a jun, go’sht topshirish majburiyatlari oshig’i bilan bajarildi.
Don va texnik ekinlarni ko’paytirish harakati nati-jasida 1942-yil bahorida qo’shimcha 220,5 ming gektar yer o’zlashtiiildi. Qishloq xo’jalik ekinlarining miqdon ham o’zgardi. Urushgacha ekin maydonlarining 90%ida paxta ekilgan bo’lsa, urush yillarida bu ko’rsatkich ancha kamaydi. Chunonchi, Farg’ona viloyatida paxta may-doni 51%ga kamaydi. Natijada oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlash imkoni oshdi.
Urushning suronli yillaridagi mashaqqatli mehnat natijasida don muammosi hal etila boshlandi. Bu yillarda davlatga 82 niln pud don, 213 ming sentner sholi top-shirildi. Don ekini maydonlarini kengaytirish va respub-lika uchun yangi ekinlar — qand lavlagi, kanop va boshqalar ishlab chiqarish ham kun tartibida bo’ldi.
Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ko’proq ishlab chiqa-rish masalasi sug’oriladigan dehqonchilik sharoitlarida boshdanoyoq irrigatsiya quv-vatlariga bog’liq edi. Bu quvvatlarni oshirish va shu asos-da ekin maydonlarini kengaytirishni ta'minlash muhim xalq xo’jaligi vazifasiga aylandi. Respublikada irrigatsiya qurilishi yuksak sur'atlar bilan davom etib bordi: Shimoliy Toshkent kanalini barpo etish 15 ming gektar yerni sug’orish imkonini berdi. Buxoro viloyati Koson, Qarshi va Beshkent tumanlarining kolxozchilari Rudasoy suv omborini qurdilar. Kolxoz dehqonlari va butun O’zbekiston mehnatkashlarining kuchlari bilan Yuqori Chirchiq, Shimoliy Farg’ona, So’h-Shohimardon, Uchqo’rg’on kanallari, Kosonsoy suv ombori bunyod etildi. Kattaqo’rg’on suv ombori suvga to’ldirila bosh-landi. Natijada respublika sug’oriladigan yerlarining maydoni faqat 1942—1943-yillar mobaynida 546 ming gektarga kengaydi. Samarqand, Farg’ona, Toshkent viloyatlarida qand lavlagi uchun unumli yerlar ajratilib, 1943-yili 1,5 mln sentnerdan ortiq lavlagi davlatga top-shirildi. O’zbekistonga ko’chib kelgan Ukraina va Belorussiya olimlari, kolxozchilari, agronomlari bebaho yordam ko’rsatdilar. Qand lavlagini qayta ishlovchi Zirabuloq, Qo’qon va Yangiyo'1 qand zavodlari qurildi. Urush yillarida respublika butun mamlakatda ishlab chiqiladigan qandning to’rtdan bir qismini berar edi. Bundan tashqari kungaboqar, zig’ir, kanop, makka-jo’xori, kunjut kabi oziq-ovqat mahsulotlari yetishtirish ham yo’lga qo’yildi va yildan-yilga oshib bordi.
Respublika qishloq xo’jaligining xalq xo’jaligi va mudofaada katta o’rin tutgan sohasi ipakchilik bo’lib qolaverdi. Qorako’lchilikka ham ahamiyat berilar edi. Chorvachilik juda tig’iz vazifalarni bajarib bordi, go’sht, yog’ va sutga ortib borayotgan talablarnigina emas, teri va junga bo’lgan talablarni ham ta'minladi.
Urush yillarida O’zbekiston meva, uzum, sabzavot va Poliz mahsulotlari ishlab chiqarishda alohida o’rin tutdi. Sabzavot maydonlari 1942-yili 1939-yilgi 16,5 mingdan 29 ming gektarga oshdi. Uzumzorlar maydoni 1940-yili 26,6 ming gektar bo’lsa, 1943-yili 31,7 ming gektarga yetdi.
Respublikada mustahkam oziq-ovqat bazasi yaratish id qo’yilgan vazifa bajarilgan edi, Respublika talablarni qondirish bilan cheklanmay, frontni va ozod etilgan shahar va tumanlarni qishloq xo’jalik mah sulotlari bilan ta'minlashda ham qatnashdi, shuningdek ozod etilgan rayonlarga talay chorva, urug’lik va qishlon xo’jalik texnikasi yuborildi.
Urush yillarida paxta ishlab chiqarishni oshirish eng muhim vazifa bo’lib qoldi. Qishloq xo’jaligini qayta qurishning murakkab sharoitlarida harbiy talablarga muvofiq, respublika 1941-yili paxta topshirish rejasini muvaffaqiyat bilan bajardi. Lekin keyingi ikki yil davo-mida paxta tayyorlash rejasi bajarilmay qoldi. Chunki g’o’za ekiladigan maydonlar salmog’i keskin kamayib g’o’za hosildorligi pasayib ketgan edi. Mexanizatsiya darajasining pasaygani, mineral o’g’itlardan foydalanish qisqargani va paxta yetishtirish agrotexnikasi yomonlash-gani ham ta'sir o’tkazdi. Chopiq, sug’orish, irrigatsiya tarmoqlarini tozalash ishlarini muntazam olib borish uchun ishchi kuchi yetishmas edi.
Biroq urush davri sharoitidagi bu obyektiv omillarni Markaz hukumati rahbariyati inkor etdi. Shunday og’ir sharoitda O’zbek qishloq ahli 1942—1943-yillarda mar-donavor mehnat qilganligi inobatga olinmadi. Aksincha, paxta tayyorlash rejasi bajarilmagani uchun javobgarlik mahalliy partiya va xo’jalik organlari bo’yniga qo’yilib, ular qishloq xo’jaligini boshqarishni operativ ravishda qayta qurishga layoqatsizlikda ayblandilar va jazolandi-lar. Hatto O’zbekistonning o’sha paytdagi rahbari Usmon Yusupov qattiq ogohlantirish bilan jazolandi. Holbuki, u urush yillari O’zbekistonga mohirlik bilan rahbarlik qilgan edi.
Paxtachilikni yuksaltirish vazifalari 1944-yil yanvari-da o’tkazilgan birinchi respublika paxtakorlari qurultoyida jiddiy muhokama qilindi. Paxtakor xo’jaliklarni tashkiliy jihatdan yiriklashtirish zarurligi e'tirof etildi. Tajribali paxtakorlar xalq xo’jaligining boshqa uchast-kalaridan paxta dalalariga qaytarib kelindi, suvdan foy-dalanish, dalalarni o’g’itlar bilan ta'minlash ishlari yax-shilandi. Davlatga 820 ming tonna, 1943-yilga nisbatan 325 ming tonna ko’p paxta topshirildi.
Shunday-qilib, urush yillarida O’zbekiston qishloq xo’jalik ahli eng murakkab va og’ir sharoitlarda mehnat qilib 4 mln tonnadan ziyod paxta xom ashyosi, 82 mln ud don, 55 ming tonna pilla, 1,1 mln tonna sholi, 57,5 ming tonna meva va uzum, 36 ming tonna meva, 159,3 ing tonna go’sht, 22,3 ming tonna jun va boshqa mahsilotlar yetkazib berdilar. Bu fashizm ustidan qozonilgan g'alabaga qo’shilgan munosib hissa edi.
