|
O’zbek adabiyoti va san’ati fashizmga qarshi kurashda. Olimjon, G’afiir G’ulom, Abdulla Qahhor, Oybek, Oydin va boshqa yozuvchi va shoirlarning dildan chiqarib yaratgan o’tkir publitsistik asarlari fashizm kirdikorlarini fosh etib, xalqning jangovar rahini qo’llab-quvvatlar, dushman ustidan g’alaba qozonishga bo’lgan istak va ishonchini mustahkamlar edi.
Shoirlar O’zbek jangchi yigitlarining jasoratini madh etib, xalqlar do’stligini, ishchi va dehqonlarning front orqasida g’alaba deb qilgan matonatli mehnatini kuy-ladilar. Ona zamin, uning maftun etuvchi go’zalliklari to’g’risidagi she'riy misralar jangovar quroldan hech qo-lishmaydigan dahshatli qurolga aylandi, Vatanga bo’lgan mehr-muhabbatni mustahkamlab, ko’ngillarni vatanpar-varlik tuyg’ulariga to’ldiruvchi zo’r ilhom bo’ldi. Hamid Olimjon o’zining butun o’tkir iste'dodini nemis-fashist bosqinchilariga qarshi kurashga baxsh etdi. Urush yillari u «Do’stligimiz to'g’risida», «O'rik gullaganda», «Ishonch» va boshqa ajoyib she'rlarini yaratdi. G’afiir G’ulom she'rlari muhabbat va samimiyat ruhi bilan sug’orilgan edi. Uning «Sen yetim emassan» she'ri urush yillaridagi she'riyat dostoniga o’chmas satr bo’Iib kirdi.
O’zbek yozuvchilari urush yillarida adabiyotimizni ajoyib asarlar bilan boyitdilar. Abdulla Qahhorning «Oltin yulduz» qissasi va «Dardoq qahramoni» ocherki jamiyatning yuksak bahosiga sazovor bo’ldi. U «Oltin yulduz» qissasida front manzarasini aniq-ravshan gavdalantirib qahramon jangchi Ahmadjon Shukurovning jasoratlari to’g’risida ishonarli qilib so’zlzb berdi. Yozuvchilar O’zbekistonlik jangchilarning mardligi, matonati, g’alabaga bo’lgan mustahkam ishonchini o’z asarlarida tasvirlab berdilar. Ularning ijodi urushdan avvalgi yillarning bir taxlitdagi qoliplaridan xalos bo’la boshladi.
K.Yashinning «Bosqinchilarga o’lim», «Oftobxon», X Umariy va Uyg’unning «Qasos», I. Sultonning «Burgut parvozi» sahna asarlari va vatanparvarlik, mardlikka da'vat etuvchi boshqa asarlar ko’pchilikka manzur bo’ldi.
Urush davri poeziyasiga Islom shoir, Qurbonota Ismoilov, Fozil shoir va boshqalar salmoqli hissa qo’shdilar. O’zbek xalqining boy ma'naviy xazinasi, erk-sevarlik an'analari xalq ijodida yorqin namoyon bo’ldi.
Urush yillarida turli xalqlar yozuvchilarining ijodiy hamkorligi yanada mustahkamlandi. o’sha kezlarda Toshkentda 200 ga yaqin yozuvchilar, jumladan, A.Tols-toy, B.Lavrenev, K.Chukovskiy, Ya.Kolas, B.Gor-batov, R.Ivanov, V.Yan, N.Virta, V.Lugovskoy, M.Sha-ginyan, A. Axmatova va boshqalar yashar edilar. Rossiya, Ukraina, Belorussiya yozuvchilari bilan ijodiy hamkorlikda «Biz g’alaba qozonamiz» nomli almanax va «0'zbekiston shoirlari frontga» nomli antologiya yaratil-di. O’zbek mumtoz adabiyotining mashhur asarlari — Alisher Navoiyning «Layli va Majnun», «Farhod va Shirin» dostonlari, Boburning lirik asarlari, Muqimiy va Furqat she'rlari, «Alpomish», «Go’ro'g’li» xalq doston-lari rus tiliga tarjima qilindi, O’zbek tiliga rus klassikla-rining asarlari o’girilib bosildi.
Suronli yillarning dastlabki kunlaridanoq teatr va musiqa arboblari fashizmga qarshi kurashchilar safida turib, matonatli faoliyat ko’rsatdilar. O’zbekistonda shu yillarda 35 mahalliy, 16 ko’chirib keltirilgan teatrlar ish olib bordi.
Teatrlarning repertuarlarida harbiy va tarixiy asarlar usturt bo’lib qoldi. Teatrlar sahnasida
H. Olimjonning Muqanna», Uyg’un va LSuLtonning «AIisher Navoiy»,S.Abdulla va Chustiyning «Qurbon Umarov», H. Olim_ jon, Uyg’un va S. Abdullaning «O’zbekiston qilichi» kabi va boshqa dramatik asarlar namoyish qilindi. 1941-yji iyunidan 1944-yilgacha O’zbekiston teatrlari 203 yangi postanovka, 18568 spektakl va konsertlar ko’rsatdilar.
Urush yillarida respublikamiz san'ati ustalari 30 ta konsert brigadalariga bo’linib, frontda jangchilarga 35 ming, gospitallarda esa 26 ming konsert ko’rsatdilar Front brigadalari tarkibida Tamaraxonim, H. Nosirova S. Eshonto’rayeva, M. Turg’unboyeva, A. Hidoyatov' O. Xo’jayev, G. Rahimova, K. Zokirov, M. Qoriyoqu-bov singari taniqli san'atkorlar bor edi.
O’zbek kompozitorlari T.Sodiqov, MAshrafiy, D.Zokirov, TJalilov, N.Hasanov, M.Burhonov,' Yu.Rajabiy va boshqalarning asarlarida sadoqat, do’stlik va Vatanga muhabbat tuyg’ulari tarannum etildi.
Tasviriy san'at asarlarida ham vatanparvarlik, inson-parvarlik g’oyalari bosh mavzu bo’ldi. Urush va mehnat qahramonlarining jasorati va matonatini tasvirlovchi skulptura va moybo’yoq asarlari, dushmanni ayovsiz yanchishga chaqiruvchi plakatlar urush davri tasviriy san'atining asosiy mavzusiga aylandi. L. Abdullayev, Ch.Ahmarov, M.Nabiyev, o’.Tansiqboyev va boshqa rassomlar urush davri tasviriy solnomasiga salmoqli hissa qo’shdilar.
O’zbek kino san'ati xodimlari urush davrida qisqa metrajli filmlar — kinohikoyalar, kinoocherklar, «Front-dagi do'stlarga», «Vatanga sovg’a», «Frontga konsert» va shu kabi film-konsertlar yaratdilar. Kinojurnallarda xalqning front orqasidagi mardonavor mehnati, frontdagi O’zbek jangchilarining qahramonligi haqida hikoya qilindi. KYormatov, Y.A'zamov, N.G'amyev, S.Muhamedov kabi O’zbek rejissyorlari o’z filmlarida fashizm mafkurasining insonlarga nisbatan vahshiylik tabiatim fosh qildilar, jangchilar va mehnat ahlining jasorati, bu-kilmas irodasini ko’tarinki ruhda ko’rsatdilar.
Urushning mashaqqatli yillarida respublika ma'naviy hayotining o’ziga xos tomonlari haqida hikoya borar ekan, bu davrda yaratilgan asarlarda insonparvarliK tuyg’usi ustivor bo’lganining guvohi bo’lamiz. Yaratilga dohiylarni madh etish, balandparvozliklarga kamroq etibor berildi. Frontda tub burilish yasalganidan so’ng mafkura nazoratchilari bunga e'tibor berib, ijodkorlar «Omma o’rtasida g’oyaviy-siyosiy ishlarni bo’shashtirib yubordilar», deb tanqid tig’iga oldilar. Ayniqsa yuqori mansabdorlarni O’zbek xalqining inqilobgacha bo’lgan o’tmishi «ulug’lab yuborlldi» degan fikr bezovta qila boshladi. Fashist gazandalari tormor qilingach, mustabid tuzumning O’zbek ziyoli ijodkorlarining bu erkin holatlariga qarshi xuruji yanada avj oldi. Darhol «tegishli» choralar ko’rilib, bir qancha qarorlar qabul qilindi. Ularda tarixchi, yozuvchilar markscha-lenincha ilmiy tahlil qilish o’rniga, o’z xalqlarining feodal o’tmishini ulug’lab yubordilar, deb ko’rsatildi. Bu «kamchiliklar»ni tekshirish va to’g’ri baholash uchun O’zbekiston kompartiyasi Markaziy Qo’mitasi maxsus komissiya tuzdi. Uning fikricha, «haqiqatdan» ham ayrim ijodkor ziyolilar partiyaning bosh yo’liga zid ravishda «inqilobgacha bo’lgan o’tmish-ni ulug’lashga, qadimiy madaniyat qarshisida qullarcha tiz cho'kishga» yo'l qo’yganlar, deb tanqid yorliqlari osildi.
Shunga qaramay, O’zbekistonning ijodiy ziyolilari, umuman, ilm-ma'rifat ahli urush yillarida O’zbek xalqi-ning ma'naviy uyg’onishi yo’lida samarali mehnat qildilar. Respublika iqtisodiyoti, fani va madaniyati ozodlik maqsadlariga qaratildi. O’zbek xalqining mar-donavor mehnati ikkinchi jahon urushida qozonilgan g’alabaga qo’shilgan ulkan hissa bo’ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
