Anklav (lotincha: inclavatus – „yopiq“ va „clavis“ – „kalit“) – boshqa davlat hududdagi yer. Anklav

Markaziy Osiyo mintaqasiga kelsak, 1991 yilgacha biz uchun davlat chegaralarani rasmiylashtirish masalasi hech qanday ahamiyat kasb etmasdi. Chunki barcha sosialistik respublikalar SSSR tarkibida bo‘lgan. Davlat chegaralarini qat’iy belgilash zarurati ular mustaqillikka erishgandan keyingina yuzaga keldi. Biroq delimitasiya va demarkasiya ishlari o‘z vaqtda to‘liq bajarilmagan. Mazkur jarayon paysalga solinganining bir qator ob’ektiv va sub’ektiv sabablari bor.
— Aynan qaysilarni nazarda tutyapsiz?
— Anklavlar muammosi Qozog‘istondan tashqari boshqa barcha qo‘shni davlatlar bilan viza rejimini joriy qilganimizdan so‘ng bo‘rtib chiqdi. Qo‘shnilardan uzoqlashish siyosati anklav va eksklavlar aholisini mamlakat hududi bilan bog‘lab turgan transport yo‘laklarining uzil-kesil yopilishiga olib keldi.
Vaholanki, Qirg‘iziston va Tojikiston bilan munosabatlarimiz taranglashgan bir davrda O‘zbekiston-Qozog‘iston chegarasidagi yarim anklavlar muammosi muvaffaqiyatli hal etilganini yaxshi eslayman. Masalan, Sirdaryo suv ombori tomonidan Qozog‘iston bilan chegaradosh Maktaaral (sobiq Paxtaorol) tumani, shuningdek, Arnasoy qishlog‘ida yashab kelgan qozoq millatiga mansub aholi mamlakatning boshqa hududlariga ko‘chirib yuborilgan.
Qirg‘iziston-O‘zbekiston chegarasidan 4,5 kilometr uzoqlikda joylashgan So‘x tumani ham maydoni, ham aholi soni bo‘yicha Markaziy Osiyodagi eng yirik anklav hisoblanadi. Qolganlari asosan ming nafargacha fuqaro yashaydigan mayda qishloqlardan iborat. Mazkur hududlarda muammoni hal etish osonroq.
So‘x – Rishton yo‘lining ko‘p yillar davomida tamballab qo‘yilganiga 1999 yilgi Botken voqealari ham sabab bo‘lgandi. O‘shanda bir guruh terrorchilar Afg‘oniston va Tojikiston orqali Qirg‘izistonning O‘sh viloyatidagi Botken tumanigacha (hozir mazkur ma’muriy birlik viloyat maqomiga ega) yetib olib, O‘zbekiston chegarasidan o‘tishga harakat qilgan. Shu kabi tashqi tahdidlarni qaytarish maqsadida mamlakat rahbariyati keskin choralar ko‘rishga majbur bo‘lgan.
—