Andijon mashinasozlik instituti «elektrotexnika» fakulteti

Tok va kuchlanish stabilizatorlari. Stabilizatorlarni vazifasi avtomatik ravishda u yoki bu parametrni o`zgarmas qilib ushlab turishdir. Ko`pincha elektrik qurilmalardagi avtomatik tizimlarni ijrochi qurilmalari ni meyorida ishlashi uchun manbaa kuchlanishini o`zgarmas qilib ushlab turish talab qilinadi, gidravlik va pnevmatik tizimlarda esa suyuqlik va havo bosimini bunday ushlab bo`lmaydi. Bu miqdorlarni o`zgarishi ijrochi qurilmalarni sohta ishlab ketishiga sabab bo`lishi mumkin. Ularni belgilangan chegarada ushlab turish uchun stabilizatorlardan oydalaniladi. Yuklama qarshiligining va tarmoq kuchlanishi ma`lum chegarada o`zgartirganda yuklama-dagi kuchlanishni berilgan aniqlikda ushlab turuvchi qurilmaga kuchlanish stabilizatori – deb ataladi. Ular kuchaytirish koeffitsenti bilan harakterlanadi. bunda U_kir= U_{kir max} U_{kir min} ; U_chik= U_{chik max}U_{chik min} bu yerda U_kir, U_chik -stabilizatorni kirishdagi va chiqishdagi nominal kuchlanishlari. U_{chik max} U_{kir max} -maksimal va minimal kuchlanishlar.
Parametrik stabilizatorlar. Stabilizatorlar ishlash printsipi buyicha ikki hil bo`ladi: 1.Parametrik; 2.Kompensatsion; Parametrik stabilizatorlar tuzishda nochiziqli statik xarakteristikali elementlardan foydalaniladi. Bunday stabilizatorlar ham o`zgarmas ham o`zgaruvchan tok zanjirida ishlay oladi: Nochiqli xarakteristikali elementlarga aktiv nochiziqli qarshiliklar; baretterlar, termistorlar, stabilovo`ltlar, yarim o`tkazgichli diod stabilizator, yarimo`tkazgichli termoqarshiliklar va reaktiv nochiziqli qarshiliklar, to`yingan ferromagnit o`zakli drossellar hamda nochiziq dielektrikli kondensatorlar (varikondalar) kiradi. Baretter–ichiga vodorod to`lg’azilib toza temirdan sim joylashtirilgan shisha idishdir: Ular asosan tokni stabillash uchun ishlatiladi. Aktiv nochiziqli qarshilikli bo`lgan yarimo`tkazgichli termorezistorlar asosan kuchlanish stabilizatorlari tuzishda ishlatiladi.
Stabillovo`lt–biqsima razryadli lampa hisoblanib katta o`lchamli sovuq eletroddan iborat. Yarim o`tkazgichli diod–stabilizatorlar germaniyli yoki kremniyli diod demakdir. Chiqish kuchlanishini stabilizatsiyasi kirish kuchlanishi U_k va yuklama qarshiligi R_n o`zgar ganda sodir bo`ladiStabilovo`lt va diod–stabilizatorlarni ulanishlari, 33-rasm a) vo`lt-amper xarakteristikalari b) da keltirilgan. Chiqish kuchlanishini har qanday ortishi I_t tokini ko`payishiga olib ke ladi, lekin kirish kuchlanishini ortishi R<sub>d</sub> qo`shimcha qarshilikda
so`nadi, ya`ni U_k=R_d+I_t stabillash darajasi 0,1% dan ortmaydi. Parametrik o`zgarmas

33-rasm: Stabilovo`lt va diod-stabilizator sxemasi a) va vo`lt-amper xarakteristikasi b).

tok stabilizatorida stabillovchi zveno bo`lib nochiziqli element–stabilitron hisoblanadi.

Oddiy parametrik kuchlanish stabilizatori kremniyli stabilitron asosida tuziladi uni vo`lt-amper tasifi (34-rasm.a, b) da ko`rsatilgan.

34-rasm. Stabilizator sxemasi a) va uni vo`lt-amper xarakteristikasi b).