Андижон давлат университети ҳузуридаги илмий даража берувчи phD

V. Турли ҳолат ва вазият мазмунини ифодаловчи “Hand”-“қўл” компонентли соматик фразеологизмлар (109 та – 55%). Соматик иборалар шахсларнинг менталитети, урф-одатлар, стереотиплар, муайян ҳолатлардаги хатти-ҳаракатлар, одамлар ўртасидаги муносабатлар ва ахлоқ ҳақидаги маълумотларни акс эттиришга қодир: а) қўл – манба (маълумот) алмашинуви: немис тилида: etw. aus erster Hand wissen/haben/kaufen – биринчи қўлдан билмоқ/биринчи манбадан сотиб олмоқ; Das Fahrzeug ist aus der erster Hand und in einem sehr guten Zustand. Автомобиль биринчи қўлдан олинган ва жуда яхши ҳолатда. (https://context.reverso.net). Ўзбек тилида: қўлдан-қўлга ўтмоқ (эгасини тез-тез алмаштирмоқ); Эшик ёнидаги сув тўла тунука бакнинг қулоғига занжир билан боғланган қўпол кружка қўлдан қўлга ўтиб, жангир-жунгир қилади. (А.Мухтор. Опа-сингиллар). б) ҳайрат ва таажубланиш, немис тилида: die Hände über dem Kopf zusammenschlagen - ҳайратдан оғзи очилиб қолмоқ; ёқасини ушламоқ; Wenn ihre Mutter von der Sache erfährt, wird sie die Hände über dem Kopf zusammenschlagen. Агар онаси бундан хабар топса, ҳайратдан оғзи очилади (https://context.reverso.net). Ўзбек тилида: оёқ-қўли шалвирамоқ; Хона бурчагига суяб қўйилган, калласи қуйи солиниб, оёқ-қўли шалвираб турган Автобола аста-секин қаддини ростлади,... (А.Обиджон. Олтин юракли автобола. 19-бет); в) тушкунликка тушиш, немис тилида: die Hände sinken lassen – тушкунликдан қўл силтамоқ; Aber sobald er seine Hände sinken ließ, dann war Israel... Аммо у қўлларин силташи биланоқ, Исроил... (calvarycampground.org); ўзбек тилида: қўли ишга бормайди: Кўрса ҳафсаласи пир бўлиб қўли ишга бормай қолади. (С.Аҳмад.Уфқ. 114-бет); г) турли ҳолат ва вазиятлар, немис тилида: auf der Hand liegen (offenkundig sein) – ‘Беш қўлдай аён / Кафтдай равшан’; Die Vorteile für den Anwender liegen auf der Hand. (https://www.redensarten). ‘Фойдаланувчи учун афзалликлари беш қўлдай аён; ўзбек тилида: ўнг қўл (ўнг томон); Зебо нам тортиб кетган даҳлизда калишини ечиб, ўнг қўлдаги хонага кирди. (Ш.Холмизаев. Сайланма. 167-бет). “Hand”-“қўл” компонентли соматик фразеологик бирликларни семантик жиҳатдан беш гуруҳга бўлиб ўрганиш натижасида биз, немис тилидаги СФБларнинг “Hand” компоненти турли ҳолат ва вазият мазмунини ифодалайди ҳамда ўзбек тилида эса “қўл” компоненти асосан инсон ҳатти-ҳаракатларини акс эттирувчи хусуссиятлар устиворлик қилади деб хулоса қилишимиз мумкин. (2.5-жадвалига қаранг).