Andijon davlat universiteti umumiy pedagogika kafedrasi ijtimoiy pedagogika

Kriminal xatti- harakat -bu jinoiy javobgarchilikka tortilishga yoshi etgan shaxslarning zid harakatlari bo’lib, ular ustidan jinoiy ish qo’zgatilish jarayonidir. Kriminal harakatlarga deviant va delinkvent harakatlar asos yaratadi.
Deviant harakterlarning asosiy sabablari:
Bolalar, o’smirlar va umuman bazi jamiyat a’zolarining jamiyat tan olgan me’yorlarga zid keluvchi xatti — harakatlarni namoyon etishi — bu birdaniga, o’z —o’zidan bo’ladigan hodisa emas. Yani o’sha insonlarning shunday yo’l titishiga nimadir sabab bo’ladi. Ya’ni har bir fazilat o’z tarixiga ega. Insonning rivojlanishi bir —biri bilan uzviy bog’liq boltan turli xil faktorlarga borlik: irsiy, muhit, tarbiya, iisonning shaxsiy amaliy faoliyati va h.k
1. Biologik faktorlar, ya’ni bolalarning ijtimoiy hayotga moslashuvini murakkablashtiruvchi nohush fo’ziologik va anatomik holatlar: Ularga:

• 
  genetik (ita aqli zayflar, kirlar, karlar va h.k),
  
• 
  psixofo’ziologik (ya’ni inson organo’zmiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi, somatik harakatlarni, allergiyalar va toksik kasalliklarni vujudga keltiruvchi turli xil ziddiyatlar, kimyoviy moddalar, energiyalar va h.k),
  
• 
  fiziologik (atro`ldagilarda noshush kayfiyat uyg’otuvchi tashqi qiyofa, tilning dudukligi va h.k).
  
  2. 
     Psixologik faktorlar, ya’ni insondagi psixopotologik yoki aktsentuant (haddan tashqari) holatlar. Bu faktorlar asab kasalliklari (psixopatiya, nevrasteniya kabi kasalliklardir).
     
  3. 
     Ijtimoiy—pedagogik faktorlar, ya’ni bolalik davridan boshlab maktab, oila va jamoatchilik tarbiyasidagi nuqsonlar.
     
  4. 
     Ijtimoiy — iqtisodiy faktorlar, ya’ni bu jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlikdir: jamiyatning boylar va kambag’allar deb ajratilishi, xalqning ma’lum qismining qashshoqlanib qolishi, oylik maoshining kamligi, shirinso’zlik, inflyatsiya va h.k.
     
  5. 
     Ma`naviy— axloqiy faktorlar. Ularga birinchidan, jamiyatdagi ma`naviy qadriyatlarning qadrso’zlanishi, insonlarning ma`naviy qashshoqlanishi kirsa, ikkinchidan, muayyan jamiyatning undagi ro’y berayotgan deviant harakatlarga befarqlik, loqaydlik kiradi.
     

Deviatsiya kontseptsiyasida reabilitatsiya, profilaktika va korrektsiya masalalari, deviant xatti — harakatdagi bolalar va o’smirlarga nisbatan profilaktika, reabilitatsiya va korrektsiya ishlari amalga oshiriladi.
Reabilitatsiya — bu bola shaxsining huquqi, huquqiy statusi, sog’ligi, ishga layoqatsizligini tiklashga qaratilgan kompleks, ko’p darajali, bosqichli va dinamik tizimdir. U profilaktika va korrektsiya singari aspektlarni o’z ichiga oladi.