|
Ijodiy o’yinlarga quyidagilar kiradi:
-bolalarning o’zlari o’zbek xalq ertaklari va afsonalari asosida yaratadigan o’yinlar.
Xalq o’yinlari hayotiy voqealarga murojaat etib, ularni nixoyatda xilma-xil, o’zining boyligi bilan badiiy obrazda ifodalanadi. Hozirgi sharoitda o’zbek xalq o’yinlari boshqacha tus oldi. Asosan, ularning maqsadi o’zgardi, mazmuni yangilandi va variantlari paydo bo’ldi. Masalan, «Uloq» o’yini murakkab va o’zbek xalqining g’oyat qiziqarli o’yinidir. Hozirgi paytda bu o’yinning mazmuni o’zgargan. O’yinchilar ikki guruhga bo’linib, 6-8 metrli aylana chizigining tashkarisida turadilar. Boshqaruvchi doira o’rtasida turib o’yinni boshqarishga ishora kiladi va to’pni tashlaydi. O’yinchilarning hammasi uni birinchi bo’lib olishga harakat kiladi. Tupni boshqa o’yinchining qo’lidan tortib olib, doiradan tashqariga ko’chishga ruxsat etiladi.
Pedagogik nuqtayi-nazardan bolalarga faqat qadimiy xalq o’yinlarining emas, balki hozirgi bosqichda vujudga kelgan o’yinlarning xususiyatlarini ham ko’rsatish yaxshi natija beradi.
Shaklan milliy va mazmunan zamonaviy o’zbek xalq o’yinlari yosh avlodni tarbiyalash, kamol toptirishda tobora ta'sirchan omilga aylanib bormokda. O’zbek xalq o’yinlarining vazifasini nazarda tutib, ulardan yangi insonni shakllantirishning muhim vositasi sifatida foydalanilmokda.
O’yin bolalik va o’smirlikning ko’p qismi mobaynida yetakchi faoliyat bo’lib qoladi.
Kichik maktab yoshidagi bolalar o’zlariga tavsiya etilgan o’yinlar orqali bolalarni Vatanga muhabbati, qahramonligi, mehnatga ijtimoiy munosabati, o’zaro yordami, boshqalarga g’amhorligi asosini tashkil etadigan eng muxim axloqiy normalarini bilib oladi. Shuning uchun mazkur muammoni hal qilishning eng ma'qul psixologik-pedagogik sharti quyidagilardan iboratdir:
dolzarb mazmuniga ega bo’lgan, muayyan maqsadga qaratilgan har-xil mavzudagi o’zbek xalq o’yinlari kompleksini tanlash;
o’yin faoliyatiga hissiy tayyorlash va hamdardlik qilish;
pedagogika kichik maktab yoshidagi bolalarini o’zbek xalq o’yinlariga qiziqtira olishi, ularda qatnashishining ajoyib natijalarini tushuntira bilishi;
o’zbek xalq o’yinlariga rahbarlik mazmuni, shakl va metodlarining birligi;
o’yin jarayonining hayotiyligi va amaliyligi;
bolaning mazmunini asta-sekin murakkablashtirish.
o’zbek xalq o’yinlari vositasida tarbiyalash samaradorligini oshirishning zarur sharti pedagogning bu jarayonni mahorat bilan boshqarishdir.
O’qituvchining o’zbek xalq o’yinlariga pedagogik rahbarlikni amalga oshirishdagi vazifasi quyidagilardan iboratdir:
o’yinning mavzusini bildirishi;
bolalarning o’yin nishonlari va g’oyasiga munosabatini faollashtirish;
o’yinni o’tkazish va unga qo’yilgan tarbiyaviy vazifalarning xal qilinishini ifodalovchi natijalarini yakunlash;
bolalarning o’yin vaqtidagi xatti-harakatlarini, o’zaro munosabatlarini baholash.
O’zbek xalq o’yinlariga rahbarlikning pedagogik tomoni. Tarbiyachidan kichik maktab yoshidagi bolalarning yosh va o’ziga xos psixologik xususiyatlari tahlil qilishni; tarbiyaning muayyan maqsadlari, vazifalarini qo’yishni hamda qismlarga ajratishning kichik maktab yoshidagi bolalarni tarbiyalashning eng to’gri shakllari, metodlari hamda vositalarini aniqlashni talab qiladi.
Tarbiyachi o’yinning mazmuni muhimligini hisobga olib, tarbiyaviy maqsadlar hamda vazifalarga bog’liq holda pedagogik ta'sir ko’rsatishni qanday o’yinlardan boshlashni, ularning pedagogik maqsadlarga muvofiqligi haqida puxta o’ylashi lozim. Bolalarni tarbiyalashda xalq o’yinlarini tanlash va bolalarga tavsiya qilish kerak deb o’ylayman. O’yinlarni tanlashga eng avvalo tarbiyaviy vazifalari nazarda tutiladi. Agar o’yinning mazmuni yetarli darajada izchil yoritilmasa, u o’zining tarbiyaviy ahamiyatini yo’qotishi mumkin.
Tanlangan o’yin bolalarga mos bo’lishi, uning mazmuni juda murakkab yoki haddan tashqari sodda bo’lmasligi kerak. Tanlangan o’zbek xalq o’yinlari kichik maktab yoshidagi bolalarning bilish ehtiyojlarini qondirgan e'tiqodlar va ijtimoiy faollikni tarbiyalash uchun asos sifatida xizmat qiladigan bo’lishi kerak.
O’yinlarni tanlashda quyidagi pedagogik talablar hisobga olinishi kerak:
o’yin mazmuni va ana shu o’yin jarayonining hayotiyligi hamda amaliyligi;
o’yin g’oyasining tushunarliligi;
o’yin mazmunining soddaligi;
tajriba va bog’lanish bo’yicha yakinligi;
bolalardan yuqori darajada faol fikrlashni va tafakkur faoliyatini talab qilishligi;
o’yin jarayonida tarbiyaning maqsad va vazifalarida ko’rsatilgan tomonlari namoyon bo’lishi uchun haqiqiy vaziyat vujudga kelishi.
Xalq o’yinlarining tarbiyaviy ahamiyati bebaxo, shu boisdan ham murabbiylar o’quv-tarbiyaviy jarayonda, sinfdan tashqari vaqtlarda ulardan foydalana bilishlari lozim.
1.O’yinchining yoshi. Bolalar uchun eng oson o’yin tanlanadi, unga yangi qoidalar va ko’shimchalar kiritish hisobiga murakkablashtirib boriladi. O’yinni, albatta, murabbiy ishtirokida jur bo’lib, qo’shiq aytish bilan boshlash kerak. Bolalar o’z harakatlarini nazorat qila olishlari qiyin buladi. Shuning uchun kattalar namuna bo’lmoqlari darkor.
2.O’yin o’tkazadigan joy. O’yin zalda, keng bo’lakda, ochiq havoda o’tkazilishi mumkin. O’yinchilar birinchi o’rinda, o’yinlarning qonun-qoidalariga so’zsiz bo’ysunishlari kerak.
3. O’yin ishtirokchilarining miqdori.
O’yinni birdaniga butun sinf yoki guruh bilan o’tkazish shart emas, ayniqsa, xona uncha keng bo’lmaganda mittivoylarni guruhlarga bo’lish mumkin: o’gil bolalar va qiz bolalarga, kuchlilarga, kuchsizlarga. O’yinda ishtirok etish har bir bola uchun qiziq bo’lmogi lozim.
4. O’yin uchun jihozlarning bo’lishi. Ko’pgina o’yinlar uchun jihozlar: to’plar, sakramachoqlar, bayroqchalar va hokazolar. Ular oldindan yetarli miqdorda tayyorlab qo’yilmogi darkor.
Tarbiyachi bolalarga o’yin qoidalarini tushuntiradi. U shunday joyda turishi kerakki, hamma uni, u esa hammani ko’ra olsin. Yaxshisi bolalar bilan doira-doira hosil qilib tursin. Murabbiy qisqa va tushunarli qilib tushuntirsin. Buni u ayrim qismlarini yoki butun holda ko’rsatish maqsadga muvofiqdir.
Sehrgarlik yoki turmush voqealarini aks ettiruvchi qo’shiq va raqs o’yinlari – o’zbek xalqining milliy og’zaki, teatr va musiqa an'analarini ifodalaydigan folklorlarga asoslanadi.
Ma'naviyat darslarida oquvchilar o’yinlarga quyidagicha tayyorlanadi. Ularga o’yinlarda muvaffaqiyatli qatnashish uchun estetik yo’llanma tavsiya qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
