|
Ertak o’yinlar:
Xalqning afsonalariga asoslanadi. Yuqoridagi o’yinlarni tashkil qilishda quyidagilarni ham hisobga olish zarur:
O’quvchilar jamoasini har tomonlama o’rganish. Ularning qiziqishi va mayillarini hisobga olish va shulardan to’la konikish, o’yin vaqtida foydalanishni rejalashtirish;
O’quvchilarni o’yinning maqsadi, vazifasi, bosqichlari va borishi hamda xususiyatlar bilan tanishtirish. Bolalarning o’yinda ishtirok etish darajasini baholash va rag’batlantirish;
O’quvchilarni navbatdagi o’yinga ma'naviy tayyorlashning muxim elementlari. O’zbek xalq o’yinlarining maqsad va vazifalarini tushuntirish bilan birga uni ifodalovch kinofilm, o’quvchi shaxsiga qanday ta'sir qilishini tushuntirish, uning umuman o’zbek xalq o’yinini, shuningdek, uning bosqichlarini hamda qanday sharoitlarda o’tishini tushuntirish.
O’yinni muvaffaqiyatli o’tkazish uchun uning maqsadi, vazifasi, borishi va asosiy bosqichlari bilan bolalarni tanishtirish, ijobiy munosabat uyg’otishga ham bog’liqdir. Chunki bolalar o’yinning mazmuni va uning natijasiga qiziqmas ekan, hech qachon ularda quvnoqlik, topqirlik, chaqqonlik, g’alabaga intilish kabi ijobiy xis-tuyg’ular hosil bo’lmaydi. Musobaqa mazmuniga ega bo’lgan o’yin, o’yinlarda bolalarni guruhlarga to’gri taqsimlay olishi ham muhim ahamiyatga ega.
Kuchli, chaqqon, topqir, ziyrak bolalar bitta guruhga kirib qolmasligi lozim. Kuchlar shunday taqsimlansinki, yinda goh u tomon, goh bu tomonning qo’li baland kelsin.
O’zbek xalq milliy o’yinlari jarayonida bolalar o’zlashtirishi zarur bo’lgan so’z, tushuncha va tasavvurlar doirasini ham oldindan belgilab olish zarur. Chunki milliy o’yinlarimizning ko’pchiligi bolalarga yangi-yangi so’zlar, tushunchalarni o’zlashtirib borish imkonini beradi.
Tarbiyachi esa o’yin davomida qo’llaniladigan ana shu so’zlarni bolalar tomonidan to’gri, aniq, ifodali talaffuz qilinishini ta'minlash kerak.
Shuni ham ta'kidlash lozimki, o’yin juda cho’zilib ketmasligi lozim. Aks holda bolalar charchab yoki zerikib qolishlari mumkin. Tarbiyachi buni paykashi va o’yinni to’xtatib yoki bo’lmasa boshqacha yo’nalishga burib yuborishi mumkin.
Milliy o’yinlar va ularning o’ziga xos xususiyatlari.
Bola shaxsini rivojlanishida milliy xalq o’yinlarini roli.
Milliy harakatli o’yinlarni tashkil qilishda qo’yiladigan pedagogik talablar.
O’yinlarga tayyorgarlik ko’rish, rahbarlik qilish va yakunlash uslubiyoti.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning barcha o’yinlari o’zining mazmuni, xususiyati va tashkil etilishiga ko’ra ikki katta turkumga bo`linadi:
1. Ijodiy o’yinlar.
2. Qoidali o’yinlar.
Ijodiy o’yinlarga:
– syujetli-rolli o’yinlar;
– sahnalashtirilgan o’yinlar;
– qurish va yasashga doir o’yinlar kiradi.
Bolalar o’yinlarining ikkinchi turkumi qoidali o’yinlardir. Bunga quyidagilar kiradi:
– didaktik;
– harakatli;
– musiqaviy;
– ermak o’yinlar.
Qoidali o’yinlar barcha o’yinlar kabi amaliy faoliyat hisoblanadi. Lekin bolalar belgilangan qoidaga amal qilishlari talab etiladi. Belgilangan qoidalar kichkintoylarda mas’uliyatli bo’lishni tarbiyalaydi. Bola jamoada hamjihat ishlash, atrofdagilar bilan murosada bo’lishga o’rganib boradi. Har bir qoidali o’yinlar o’z g’oyasi va mazmuniga egadir.
Yuqorida aytib o’tilgan barcha turdagi qoidali o’yinlar mazmuniga ko’ra o’z qoidalariga ega bo’ladi. Ular quyidagi xususiyatlarga ega:
– o’yin harakatlari orqali amalga oshiriladigan o’yin vazifasining mavjudligi;
– o’ynovchilarning harakat va munosabatlari qoidalar bilan yo’lga solib turilishi;
– o’yinda qoida va tayyor mazmunning mavjudligi;
– o’yinning ta’lim-tarbiyaviy mazmuni o’yin harakatlari va qoidalarida mujassam bo’lib, ular bolalar uchun mustaqil vazifa sifatida namoyon bo’lmaydi.
Syujetli-rolli o’yinlarda bolalar avval katta bo’lmagan guruhlarda 2–3 kishidan bo’lib o’ynaydi. Katta va tayyorlov guruhlarida esa ko`p sonli jamoalarga birlashadi. O’yinda o’rtoqlik munosabatlari shakllanadi.
Uch yoshda bolaning o’yinlari yangicha tus oladi. Bola o’z o’yinlarida sekin-asta murakkab bo’lmagan syujetli o’yinlarni o’ynay boshlaydi. Uch yoshning oxiriga kelib, bola rol tanlay boshlaydi (“Men oyisiman”, “Men shifokorman” tarzida). Bolalar to’rt yoshga yetganda, syujetli rollar ancha rivojlanadi. Bu yoshdagi bolalar o’z o’yinlarida oila, bog’cha, avtobusdagi voqealarni aks ettiradi. Bola besh yoshga qadam qo’yganda, undagi kuzatuvchanlik yanada ortadi, tafakkuri rivojlanib, bilish doirasi kengayadi. Shu sababli o’yin mazmuni murakkablashib boradi. Xayolning rivojlanishi orqali ertak va hikoya mazmuni bo’yicha o’yinlar o’ynaydi
Bolalar o’yinlariga har tomonlama to’g’ri rahbarlik qilish orqali ularga o’yinning mazmuni, tashkil etilishi, tuzilishi bolalar o`rtasidagi axloqiy munosabatlar, o’yinlarning rivojlanib, takomillashib borishiga ta’sirini ko’rish mumkin.
O’yinlarni tanlashda quyidagi pedagogik talablar hisobga olinishi kerak:
o’yin mazmuni va ana shu o’yin jarayonining hayotiyligi hamda amaliyligi;
o’yin g’oyasining tushunarliligi;
o’yin mazmunining soddaligi;
tajriba va bog’lanish bo’yicha yakinligi;
bolalardan yukori darajada faol fikrlashni va tafakkur faoliyatini talab qilishligi;
o’yin jarayonida tarbiyaning maqsad va vazifalarida ko’rsatilgan tomonlari namoyon bo’lishi uchun haqiqiy vaziyat vujudga kelishi.
O’quvchilarni yuksak saviyada tarbiyalash uchun zarur eng muxim psixologik-pedagogik omillar:
o’quvchilar o’yinning moxiyatini uning bosqichlari va natijalarini to’lik tushunib olishi;
navbatdagi o’yin faoliyatiga ijobiy munosabat;
o’yin uchun zarur bilimlar, ko’nikma va malakalarni safarbar etish;
o’yingacha, o’yin jarayonida va undan keyin ham o’qituvchining hamma talablarini bajarish.
O’qituvchining o’zbek xalq o’yinlariga pedagogik rahbarlikni amalga oshirishdagi vazifasi quyidagilardan iboratdir:
o’yinning mavzusini bildirishi;
bolalarning o’yin nishonlari va g’oyasiga munosabatini faollashtirish;
o’yinni o’tkazish va unga qo’yilgan tarbiyaviy vazifalarning xal qilinishini ifodalovchi natijalarini yakunlash;
bolalarning o’yin vaqtidagi xatti-harakatlarini, o’zaro munosabatlarini baholash.
Ularga o’yinlarda muvaffakiyatli qatnashish uchun estetik yo’llanma tavsiya qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
