Андижон давлат университети кошидаги 3-сон академик лицей буйрукдан кучирма


Maruza: Muhit va ekologiya omillari



Download 3,05 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/87
Sana03.03.2022
Hajmi3,05 Mb.
#480304
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   87
Bog'liq
ekologiya fani predmeti va rivojlanish tarixi

 
Maruza: Muhit va ekologiya omillari 
Asosiy savollar 
1.
Hayotiy muhitlar ekologiyasi. 
2.
Ekologik omillarining organizmlarga ta‘sir qilish qonunlari. 
3.
Abiotik omillarga organizmlarning moslashishi. 
4.
Organizimlarning biologik maromlari. 
Uzoq evolyutsion rivojlanish jarayonida tirik organizmlar ma‘lum sharoitlarda yashashga 
moslashadi. Organizmning birinchi hayotiy muhiti suv sharoiti bo‘ladi. Suvdan hayot kelib chiqqan. 


10 
Bu Quroni karim oyatlaridan birida bundan 1350-yillarda oldin qayd qilingan. Vaholanki, zamonaviy 
fan bu muammo bilan 1925-30 yillardan boshlabgina shug‘ullangan xolos. 
Suvda paydo bo‘lgan organizmlar asta-sekin boshqa: yer havo, tuproq muhitlariga moslasha 
boshlaydi. Buning natijasida yer ustida o‘suvchi o‘simliklar, yashaydigan hayvonlar kelib chiqadi. 
Lekin ularning hayot-faoliyatlari suvga bog‘liq bo‘lib, ba‘zi gururh o‘simlik va hayvonlar faqat 
suv muhitida yashashga moslashib qoladi. 
Organizmlarning tuzilishi va ichki funksiyalarining takomilashishi bilan ular tuproq muhitiga 
ham tarqala boshlaydi va bu muhitda yashydigan maxsus majmuani hosil qiladi. 
Hozirgi vaqtda Yer yuzasida 4 ta hayotiy muhit ajratiladi, ya‘ni; 1) Suv hayotiy muhiti; 2) Yer-
havo hayotiy muhiti; 3) Tuproq hayotiy muhiti; 4) Tirik organizmlar hayotiy muhiti. 
 
Suv hayotiy muhitining ekologiyasi. 
Ilmiy ma‘lumotlarga qaraganda, bundan 3,4,5 mlyr.yillar avval hayot dunyo okeanida paydo 
bo‘lgan. Hayotning birinchi qoldiqlari, bakteriyalar, ko‘k yashil suvo‘tlarining namunalari 3mlyrd. 
Yilardan ortiq yoshga ega bo‘lgan geologik toshlarda saqlanib qolgan. 
Suvda harorat, yorug‘lik, erigan gaz va mineral moddalarning nisbiy doimiyligi o‘simlik va 
hayvonlarning turli xillarning vujudga kelishiga sabab bo‘ladi. Suv o‘zining siqib, itarib chiqarish 
kuchi bilan organizmlarning yupqa, silliq va katta o‘g‘ir kitlar shakllarini yengil ushlab turadi. 
Suvning ko‘p xislatlaridan biri, uning zichligi bo‘lib, u organizmlarning shakl va funksiyalarini 
to‘la aniqlaydi. Suvning zichligi hvo zichligidan 800 marta ortiq bo‘lib, gaz mineral moddalarni 
eritadi; suv organizmlar hayoti uchun zarur ozuqalar bilan ta‘minlaydi; havo undagi kislarod va is 
gazi nafas olish, fotosintez jarayoniga kerak bo‘lib, ularda suvning xisl;atl;ari yo‘qdir. 
Ma‘lumki, suv muhitida bir hujayrali organizmlardan tortib, katta akulalar, kitlar, uzunligi 400 
m keladigan suvo‘tlari uchraydi va ular turlicha tarqalgan. Suv muhitida 150 mingdan ortiq hayvon 
turlari va 10 ming o‘simlik turlari uchraydi. Bu ko‘rsatkich Yer yuzasida uchraydigan hayvonlarning 
taxminan 7%, o‘simliklarning esa 8% ini tashkil qiladi. Suvdagi organizmlarning soni ancha 
bo‘lishiga qaramasdan Yer yuzida uchraydigan turlar miqdoridan ancha ozdir. 
Tropik mintaqadagi dengiz va okeanlarning o‘simlik hayvonlar sunyosi har xil va boydir. 
Masalan, Hind okeanida 40000 taga yaqin hayvon turlari uchraydi. Yoki Tinch okeani dunyo 
okeanining 50% dan ortiq biomassasini beradi. Bu okeanda uchraydigan bir hujayrali plankton 
suvo‘tlarining 1300 dan ortiq turlari uchrasa, suv tagiga birikib uchraydigan fitobentos turlarning soni 
4000 taga boradi, yana 29 ta gulli o‘simliklar 
vakili uchraydi. Ayrim suvo‘tlarining uzunligi 400 m ga yetadi. 
Tinch okeanida uchraydigan hayvonlar turlari boshqa okeanlarga qaraganda 3-4 barobar kopdir. 
Masalan, Indoneziya arxipelagi dengizlarida 2000 dan ortiq baliq turlarei mavjud, biroq shimoliy 
Oxot va Bering dengizlarida uchraydigan baliq turlari soni 200-300 dan ortmaydi. Yana bir misol, 
Tinch okeanining tropik mintaqasida 6000 dan ortiq molluska turlari uchrasa, shimoliy Varens 
dengizida bu hayvonning 200 ga yaqin turi uchraydi xolos. Tinch okeanining shimoliy qismida juda 
katta midiya, ustiritsalar mavjud. Ayrim, ikki chanoqli molluskalarning og‘irligi 300 kg ga yetadi. 
Atlantik okeani fitoplanktonida 245, Shimoliy mus#z okeanida esa 200 plankton suvo‘tlari, 150-200 
turga yaqin zooplankton vakillari va 150 tagacha baliq turlari uchraydi xolos. 
Dunyo okeanining 200 m chuqurlikdagi 7,6^ maydonida okeanda tirik organizmlar xosil 
qiladigan biomassaning 59% chuqurligi 200-3000 m bo‘lgan 17,2% maydonda 31,3% biomassa 
okeanining chuqurligi 3 ming metrdan ortiq bo‘lgan 75,9% maydonida hammasi bo‘lib 9,5% 
biomassa hosil bo‘ladi. 
Yer yuzasidagi tirik modda massasi 1.10
13
t ga teng bo‘lib, quruqlikdagi tirik modda 
okeandagiga nisbatan 750 marta ko‘pdir. 
Gidrosferaning ikki joyda hayotsiz biotoplar ham uchraydi. Jumladan, Qizil dengizning 
Atlantis cho‘nqirligining 2000m chuqurligida suvning harorati 56
0
C, sho‘rligi 32
0
bo‘lib suvda turli 
metall tuzlari haddan ziyod ko‘pligidan bu yerdagi suv muhitida tirik jonzotlarning mutloq 
bo‘lmasligiga olib kelgan. 
Ikinchi hayotsiz biotop Antarqktidadagi San-xuan ko‘li bo‘lib, uning suzi hech qachon 
muzlamaydi, sababi suvda kalsiy xlor (CaC1
2
) ning 45% li eritmasi uchraydi. Bu eritma suvni bir xil 
holatda ushlaydi. Lekin muhitga birorta ham tirik jonzot yashashga moslashgan emas. 

Download 3,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish