Андижон давлат университети кошидаги 3-сон академик лицей буйрукдан кучирма

Suvning harorati va organizmlarga ta’siri. 
Tuproq va havoga qaraganda suvda haroratning turg‘unligi yuqoridir. Bu xislat suvning katta 
issiqlik ushlash (1 ka1/g) qobiliyatidan kelib chiqadi. Shuning uchun ham ozroq issiqlikning 
qo‘shilishi yoki chiqib ketishi suv haroratining keskin o‘zgarishiga olib kelmaydi. Masalan, dunyo 
okeanida haroratning maksimal o‘zgarishi 30-40
0
C dan ortmaydi,m lekin shu vaqtning o‘zida tuproq
va havoda haroratning o‘zgarishi 12
0
-14
0
C ni tashkil qiladi. 
Suv haroratning turg‘unligini yuqori issiqlik (539 ka1/g) va erish (80 ka1/g) qobiliyati hosil 
qiladi. Suvning qizdirganda bug‘lanish kuchaydi va shuning hisobiga
haroratning ko‘rsatilishi ma‘lum darajada sekinlashadi. 
Yildavomida gidrosferaning bug‘lanishi natijasida chiqadigan issiqlikning miqdori (taxminan 
2.10
19
kal) Yer yuzida insonlar shu davrda yaratadigan texnik energiyadan 400 barobar (5.10
16
kal) 
ko‘pdir. 
Tropik mintaqada joylashgan ko‘llar suvning yuza qatlamida suvning harorati hech vaqt +4
0
C 
dan pastga tushmaydi, kam o‘zgaradi, turg‘unligi saqlanib turadi. 
Mo‘tadil mintaqaning ichki suv havzalaridagi suvning yuzasida harorat –0,9
0
C dan +25
0
C 
atrofida, chuqur qatlamlarda esa 3
0
-5
0
C oraliug‘ida o‘zgarib turadi. O‘zbekistonning sholipoyalarida 
suvning harorati yoz fasllarida +32
0
C+42
0
C, tekislik tumanlarida joylashgan suv omborlarida 
suvning yuza qismida harorat 32
0
36
0
C, 10-15 m chuqurlikda esa 22
0
-24
0
C, qish faslida suvning yuza 
qismi qisqa vaqt yupqa mus bilan qoplanishi ham mumkin. Tog‘li tumanlarda joylashgan ko‘llar va 
suv omborlari suvlarining harorati 14
0
-16
0
C (+20
0
C), 50-70 m chuqurliklarda +2
0
+3
0
C, qish faslida 
suvning yuzasi qalin muz qoplanadi. Yuqori tog‘li tumanlardagi ko‘llar subining harorati +9
0
+12
0
C 
bo‘lsa, issiq buloq suvlarining harorati +80
0
+93
0
C ni tashkil qiladi (Ergashev, 1969,1974,1976) 
Daryolar suvining harorati doium bir xil, chunki suv massasi almashinib turadi. Suv harorati o‘simlik 
va hayvonlarning taqsimlanishiga katta ta‘sir ko‘rsatadi. 
Yoz faslida suv havzalarida suvning issiq qatlami yuqori yuza qismida bo‘lib, sovuq qatlam 
esa suvning chuqur tubiga joylashgan bo‘ladi. Bu holat suvning to‘g‘ri statifikatsiyasi deb ataladi. 
Qishda haroratning pasayishi bilan teskari, qarama-qarshi (orqaga) stratifikatsiya yuzaga keladi, 
ya‘ni suvning sovuq (harorat 4
0
C past) qatlami, suvning issiq qatlami ustida joylashgan bo‘ladi. Bu 
holat haroratning dixotomuyasi dev autiladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bahorda suv asta –sekin isib, uning haroati 4-6
0
C ko‘tariladi. Uning zichligi ortadi va
suvning bu qatlami suv havzasining chuqurrroq qatlamiga tushib, u yerdagi iussiqroq suv qatlami 
yuqoriga ko‘tariladi va natijada suvning hamma qatlamlarida harorat tenglashadi, bir hil xolga 
keladi. Bu gomotermiya deyiladi.
Kuzda suvning yuza qatlamida harorat asta –sekin pasayadi, suv soviydi, uning zichligi artadi 
va bu qatlam pastga tushib, u yerdagi iliq qatlamni yuqoriga ko‘taradi. Suv havzalarida fasllar 

---

13 
bo‘yicha suvning almashib turishi doim bo‘lib turadi. Suv muhitidagi organizmlar haroratining fasllar 
bo‘yicha o‘zgarib turishiga moslashgan. 
Suvning yuza qatlami quyosh nurining fasllar bo‘yicha va kun davomidagi o‘zgarishlari 
ta‘sirida turadi. Masalan, ayrim daryolar suvning kunduzgi va tungi haroratning farqi 10-20
0
C ni, 
O‘rta Osiyo suv omborlarida kunduz 26-28
0
C, tunda esa 18-20
0
C ni, tashkil qiladi. 
Suv havzalarining termik holati va ularning joylashgan jo‘g‘rofik tumani, chuqurligi, suv 
massasining almashib turishi kabi iqlim omillari ta‘sirida o‘zgaradi. Suv issiqligi quyosh nuri va 
suvning issiq atmosfera bilan bog‘liqligidan tashqari unga yog‘in qirg‘oqlar ham ta‘sir qiladi. 
Suvning sovishiga uning bug‘lanishi, chiqarishi (qaytarishi), sovuq atmosfera sovuq yomg‘ir, qor, 
do‘lning tushishi va muzlar erishi sabab bo‘ladi.