Андижон давлат университети кошидаги 3-сон академик лицей буйрукдан кучирма

Fotoperiodizm
Yerning Quyosh atrofida harakat qilishida yorug‘likning qonuniy davriy o‘zgarishi hamda 
uning natijasida yil davomida kun va tunning uzunliklari kelib chiqadi. Yorug‘likning bunday 
o‘zgarishlarini o‘simliklar ko‘pchilik hayvonlar juda
tez sezadi va kun davomidagi yorug‘lik harakati, o‘zgarish vaqtini o‘zlaricha ―o‘lchaydi‖ . 
Organizmlarning kun va tun uzunligini sezishi, qabul qilishi va ularning o‘zgarishi fotoperiodizm 
(yorug‘lik davri) deb ataladi. 
Fotoperiodizmlarning asl ma‘nosi organizmlarning morfologik bioximik, fiziologik 
hususiyatlari hamda funksiyalarini yorug‘lik va qorong‘ulik ta‘sirida ritmik o‘zgarishlaridir.
Fotoperiodizm –muhit signal habarlovchi omildir. U organizmlar hayot-faoliyatini kun 
davomida va fasllar bo‘yicha ritmik o‘zgarishlarini boshqaradi. O‘simliklarda fotoperiodizm effekti 
ularning gullashi mevasining pishishi va aktiv fotosintez davriga to‘g‘ri keladi. Hayvonlarda esa 
ko‘payish ozuqaning ko‘pligiga hashoratlarda diapauzalarning kelishi va ulardan chiqish vaqtiga 
to‘g‘ri keladi. 
Kunning uzunligini aniqlaydigan va o‘simliklarning gullash davriga o‘tishi uchun zarur 
bo‘lgan fotoperiodik reaksiyaga bog‘liq holda o‘simliklar 3 ta guruhga bo‘linadi: 1) Qisqa kunli; 2) 
uzun kunli; 3) fotodavriga neytral (befarq) o‘simliklar. 
O‘simliklarda ko‘p biomassa- organik moddalar uzoq yorug‘lik kunlarda hosil bo‘ladi.Bunday 
kunlar Moskva atrofida 17 soat, Arxangelsk kengliklarida 20 soatdan ham ortiq, O‘rta Osiyo 
yozining eng yorug‘ kunlari 14-15 soatdan ortmaydi.
Kunning uzun va qisqaligi hayvonlarning holatiga ham kuchli ta‘sir qiladi. Bahorning kelishi 
va kunlarning asta-sekin uzayishi bilan bir yerga moslashgan, o‘troq qushlar uya yasab tuxum 
qo‘yish, bola ochishga kirishadi. Issiq qonli hayvonlarda junlarning tushushi-tulashi va ularda 
ko‘payish jarayoni boshlanadi.
Kunning qisqarishi tirik organizmlarga sovuq davr-qishning kelishida darak beradi va ular 
qish davri (tinchlik, loqaydlik, uyqu)ga tayyorlanishga kirishadi. Ekologik omilardan yuqori harorat 

---

28 
diapauza (tinchlik davr)ni buzadi, organizm uyg‘onadi, rivojlanish boshlanadi. Past harorat yoki 
qurg‘oqchilik diapauzaning kelib chiqishini tezlashtiradi.