Андижон давлат университети кошидаги 3-сон академик лицей буйрукдан кучирма

79 
Kislorod 
0,13 
Izi bor 
Izi bor 
21 
Muhit ustidagi harorat ˚ C
-53 
477 
290+50 
 
13 
Tabiatda avtotroflar tomonidan hosil bo‘lgan organik moddalar geterotroflar tomonidan
chiritiladi va muhitda doimiy turg‘unlik yuzaga keladi. Energiya beradigan har qanday
biologik o‘ksidlanish chirish deb aytiladi. Kislorod ishtirokidagi chirish jarayonini quyidagi
xillarga ajratish mumkin.

---

46 
1)
Aerob nafas olishda kislorod hizmat qiladi. 
2)
Aerob nafas olish kislorodsiz bo‘ladi.
3)
Achish jarayoni ham aerob holat bo‘lib, bunda o‘ksidlanadigan organik moddalar
akseptor elektron (o‘ksidchilar ro‘lini o‘taydi.) 
Chirish jarayoni abiotik va biotik omillar birligida yuzaga keladi. O‘simlik va
hayvonlar qoldiqlarini ohirigacha chirishini getrotrof yoki sarofaglar amalga oshiradi. 
Kuzatishlarning ko‘rsatishicha hayvonlar qoldiqlarining ko‘p qismi va dengiz o‘simliklarining
25% I o‘rtacha 2 oy ichida chiriydi, o‘simlikning qolgan 75%I asosan kletchatkadan iborat 
bo‘lib, juda sekin chiriydi. 10 oydan keyin shu qoldiqning 40 % I saqlanib qolgan . Chirishga
eng turg‘un maxsulot gumus yoki gumus moddalar hisoblanadi. Ekosistemadagi gumusning
sekin mineralizatsiya bo‘lishi , chirish jarayonini o‘tadigan dekrit gumus va boshqa organik
materiallar tuproqning hosildorligining oshorishda katta ahamiyatga ega bo‘lib, tuproq
tuzilishini yaxshilaydi , o‘simliklarning o‘sish va rivojlanishiga qulay sharoit yaratadi .
Ekosistemada organik qoldiqning chirishi uzoq va murakkab jarayondir. Bu jarayonda
1)O‘lik organik moddalar tarkibidagi ozuqa elementlari ekosistema ichidagi moddalar
almashishiga qaytadi. 2) Ozuqa elementlari majmuai va energiya ekosistemada. 3) Detrit
ozuqasi hisobiga organizmlar kelajagi uchun ozuqa mahsuloti hosil bo‘ladi. 
Ekosistema ichida chirish va parchalanish jarayonida inson faoliyati ham katta rol o‘ynaydi, 
ya‘ni: 1) Organik moddalarning yoqish (ko‘mir, gaz, neft); 2) Tez sur‘atlar bilan qishloq xo‘jaligi 
rivojlanishidan tuproqdagi gumusning parchalanishi; 3) Dunyo o‘rmonlaridagi yong‘inlar, 
yog‘ochniu yoqish natijasida atmosferaga CO
2
va boshqa gazlarning chiqishidan ayrim gazlarning 
miqdori ortib boradi.