Андижон давлат университети кошидаги 3-сон академик лицей буйрукдан кучирма

2-asosiy savolning bayoni. 
Shun kunda dunyoning hamma regionlarida ekologik tanglik yuzaga kelgan, tabiiy holat buzilgan, 
ya‘ni Sibirda Baykal ko‘lning ifloslanishi, AQShning Nevada, Qozog‘istonning Semipalatinsk 
dashtlarida. Sharqiy Xitoyning Lubnur ko‘li atrofida atom va vodorod bombalarining sinovidan 
keyingi radiatsiyaning ta‘siri, O‘rta Osiyoda Orol fojeasi, tuproqning gerbitsid va pestitsidlar bilan 
zaharlanishi, Kaspiy dengizi sathjining pasayishi yoki ko‘tarilishi, Ukraina va Belorussiya yerlarida 
Chernobil AESining portlashidan qolgan radiatsiyaning salbiy natijalari, Shvetsariya ko‘llarida 

---

16 
kislotali yomg‘ir yog‘ishjidan tiriklikning nobud bo‘lishi, Fors ko‘rfazida dengiz suviga neftning 
oqizib yuborilishi, reketa va bombalar portlashidan tabiiy holatning buzulishi kabi salbiy harakatlar 
tabiat holatini yomonlashtirib yubormoqda. Har bir inson taboatda bo‘lgan munosabatini o‘zgartirib, 
o‘zi yashab turgan muhit va ertangi kun haqida o‘ylaydigan vaqt keldi. 
Tabiatdagi ―kasalliklar‖ tufayli yuzlab o‘simlik va hayvonlar yo‘qolib ketmoqda. 
Atmosferaga tashlanayotgan zaharli gazlar, kimyoviy moddalar inson va tabiat, jonzotlarning hayoti, 
ekologik holatni buzmoqda. 
Tirik jonzotlar ma‘lum muhitda va uning omillari ta‘siri ostida yashab rivojlanadi, ko‘payadi, 
ekologik omillar bilan muloqatda bo‘ladi, o‘zgaradi, doimiy harakatda bo‘lib nasl qoldiradi. 
Biz ko‘pincha tirikni o‘likka, biologik holatni fizikaviy yoki kimyoviy holatga, jonli 
tabiatni jonsiz tabiatga, organik dunyoni neorganik dunyoga, aktivlik passivlikka, abiotik omillarni 
biotik omillarga qarshi qo‘yamiz. Shunga qaramasdan tirik tabiatni juda tezlik bilan o‘lik tabiatdan 
farqlaymiz, ular bir-biri bilan doim bog‘liq, ajralmas ekanini ham bilamiz. Hayot fizikaviy muhitsiz 
bo‘lmaydi. Lekin tirik jonzotlar o‘z navbatida shu fizikaviy, o‘zlari yashab turgan muhitga ta‘sir 
qiladi. Bu ta‘sir Yerda hayotning saqlanishi uchun juda katta ahamiyatga egadir. Tuproq, atmosfera 
va suvning xususiyatlari, har xil jinslarning hosil bo‘lishida o‘simlik va hayvonlar hayot-faoliyatining 
roli kattadir. 
Organizm faoliyatida urug‘ yoki tuxum xosil qilish tanma haroratini suv balansi bir xil 
ushlashi, doim harakatda bo‘lishi, nafas olish va qon aylanish kabi jarayonlarni boshqarishi fizikaviy 
muhit kuchlari (yerning tortish kuchi, energiya oqimi, kimyoviy reaksiyalar va hk.) bilan teng 
bormayotganga o‘xshaydi. Masalan; tog‘ jinslaridan kattaroq toshni qiyadan pastga qarab 
yumalatganda energiya hosil bo‘ladi. Lekin bu yerda yerning tortish kuchi, jinsning yumalashidan 
chiqqan energiya, uning ma‘lum joyga kelib to‘xtab atrof-muhit bilan tenglashishi, tirik 
organizmning na ko‘payishi na nafas olishiga to‘g‘ridan –ro‘g‘ri ta‘sir qilmaydi. 
Fazoda uchayotgan qush o‘zini ushlash uchun tinimsiz energiya sarf qiladi, qanotlarini ishlatadi, 
buning natijasida muhitning fizikaviy qarshiligini hamda yerning
tortish kuchini yengadi va havoda uchadi. Qushning kuchi u hazm qilgan ozuqadan ajralib chiqadi va 
qushning ma‘lum maqsadi-o‘ljani ushlash, yirtqichdan qochish yoki bir joydan ikkinchi joyga 
ko‘chishini amalga oshiradi. 
Qush, asalari, may qo‘ng‘izining uchishi, otning chopishi, sherning yugurishi, baliqning 
suzishi tirik organizmlarga xos bo‘lgan faoliyatning boshlanishidir. 
O‘simliklar ildizlari orqali tuproqdan mineral moddalarni olib, murakkab uglevodlar, oqsillar 
fermentlarni sintez qiladi, o‘zlarining tanasini kattalashtiradi va muhitning fizikaviy kuchlarini 
jilovlab bo‘lmaydi, ular cheksiz, har xil va doim harakatda bo‘lib tirik organizmlarga bir joyda bir 
necha tabiiy kuch birlikda ta‘sir qiladi.