Andijon davlat universiteti axborot texnologiyalari kafedrasi

Tadqiqotlar

1. Agar 1960-yillarda informatikaga bo’lgan e’tibor saqlanib qolinganida Avstraliya sanoati va jamiyati qanday o’zgarishi mumkin bo’lardi.

2. O’quv dasturlarni shaklantirish va yetkazishda sanoatning qanday ijobiy tomonlari va kamchiliklari bor.

3. Kompyuter fanini o’rganish orqali qanday qilib tafakkurga bo’lgan e’tiborni o’zgartirish mumkin (hisob-kitob tafakkuri, dizayn va kelajak tasavvuri)

4. Raqamli texnologiyalarni o’qitishda qanday muammolar bilan duch kelish mumkin

5. Kompyuter ta’limining qanday xislatlar bilan xozirgi o’qituvchini tavsiflash mumkin (raqamli texnologiyalarda Djet integratsiyasi, ta’lim texnologiyasi, pedagogik islohotlar ob’ekti)

Shubhasiz, ko’pchilik o’qituvchilar o’quv va tarbiya jarayonlarida texnologiyaning o’rni to’g’risida noto’g’ri tushunchalarga va u to’g’risida qarama-qarshilik tushunchalarga ega. Texnologiyalar shubhasiz keng qamrov va katta tezlik bilan kirib keladi. Bu esa o’z navbatida eski texnologiyalarning (disketalar, videomagnitafonlar, ENT-monitorlar va boshqalar) o’z-o’zidan yo’qolib ketishiga olib keladi. YAngilarining paydo bo’lishi va eskilarining o’z-o’zidan yo’qolib ketishi ta’limda tadqiqotchilar, siyosatchilar va ommaviy axborot vositalardagi xabarlari orqali keng ommaga turli yo’llar bilan yetkaziladi. Bunday yo’llar bilan biz texnologiyalarning bizga nimalarnidir berishi (va’da qilishi) orqali ta’lim qiyofasini (ko’rinishi, shakli, samadorligi va boshqalarni) o’zgartirib yuboradi. Albatta shunga shubha yo’qki, texnologiyalar bizning ishlash, o’ynash, o’zaro hamkorlikda bo’lish usullarini o’zgartirdi. Ammo bunday tashqari texnologiya ta’limni o’zgartiruvchisi (ko’chiruvchisi) ham bo’lishi kerakki, u ko’pchilik uchun tushunarsiz bo’lgan va tortishuvga sabab bo’lgan mazmunni hammaga tushunarli ko’rinishga o’girib berishi kerak².

Darsga bo’lgan o’qituvchining puxta tayyorgarligi ta’limning samarasini ta’minlaydi, shuning uchun dasrga kirishdan oldin o’qituvchi ham psixologik, ham fani bo’yicha puxta tayyorgarlik ko’rishi lozim.

Psixologik jihatdan tayyorgarlik deganda quyidagilarni tushunishimiz lozim. Dars murakkab jarayon bo’lib, unda turli psixik xususiyatlarga; xarakterga, irodaviy hislatlarga, xotiraga, diqqatga, tafakkur va temperamentga ega bo’lgan o’quvchilar ishtirok etishadi. Dars davomida yuqorida qayd etilgan xususiyatlar u yoki bu ko’rinishda o’quvchilar tomonidan namoyon etiladi. Qolaversa, darsning har bir daqiqasida hech kim, hech qaysi yo’l bilan oldindan rejalashtira olmaydigan vaziyatlar yuzaga chiqadi. Ammo, o’qituvchi psixik jihatdan har qanday vaziyatda o’zini yo’qotmasdan muammoni to’g’ri yo’l bilan hal etishga tayyor bo’lishi lozim. Buning uchun har bir o’qituvchi bo’lajak darsning muhitini tasavvur etishi va unga o’zini oldindan tayyorlashi lozim bo’ladi.

Fan bo’yicha tayyorgarlik deganda quyidagilar tushuniladi: darsni tashkil etishdan oldin o’qituvchi belgilangan sinfda o’z fani bo’yicha o’quv dasturidan qaysi mavzuni o’tishi lozimligini, so’ng ushbu mavzu bo’yicha DTSga murojaat etib, nima to’g’risida o’quvchilarga bilim berishni aniqlab oladi. Mavjud darslik yoki adabiyotlar, shuningdek, ko’rgazmali yoki boshqa ta’lim vositalari o’quv dasturi talablariga qanchalik javob berishini aniqlab, mavzuni yoritishga yordam berish imkoniyatlarini bilib oladi. Darslikda bayon etilgan o’quv materiali bilan tanishib, uni bugungi kun vazifalari hamda sinf o’quvchilarining bilim darajasiga moslashtirib, zaruriyat bo’lsa o’zgarishlar, tuzatishlar kiritadi. O’quvchilarni mashq qildirish uchun amaliy vazifalarni belgilaydi, so’ng mavzu yuzasidan xulosalar chiqarish, qonun-qoidalarning ta’rifini belgilab oladi. O’quvchilar dars davomida va uyda olib boriladigan mustaqil ishlari uchun vazifalar tayyorlaydi. Dars turi hamda uning davomida qo’llaniladigan metodlar aniq belgilab qo’yiladi. Shu bilan birga dars mavzusini oldingi o’tilgan mavzular bilan hamda fanlararo aloqalarni ayrim o’quvchilar bilan yakka tartibda olib boriladigan ishlar rejalashtiriladi va dars rejasini yozishga kirishiladi. Kundalik dars rejasi (konspekti) o’qituvchi tomonidan har bir darsga alohida yoziladi.

Jamiyatning turli sohalar to’htovsiz rivojlanishda bo’lib, o’z ustida ishlamagan va soha yangiliklaridan bexabar mutaxassis, zamondan orqada qolishi aniq. Shu sababli ham informatika fanlarini ham zamon bilan hamnafas yangilab borish va o’zgartirishlar kiritish talab qilinadi.

Informatika o’quv predmeti sifatida informatika fani va uning rivoji bilan uzviy bog’liq. Shuning uchun «Informatika o’qitish metodikasi» fani birinchi navbatda informatika fanining metodologiyasiga asoslanadi. o’zining xulosalarida u ta’lim va tarbiyaning umumiy tamoyillariga tayanadi. Ma’lumki, ushbu tamoyillar pedagogika va didaktika tomonidan ishlab chiqiladi. Bundan tashqari, «Informatika o’qitish metodikasi» fani fiziologiya va psihologiya fanlari tomonidan qabul kilingan qonuniyatlardan ham bevosita foydalanadi.

Ta’lim-tarbiyaning asosiy maqsadlaridan biri bo’lgan informatikaning fan sifatida o’ziga xosligi, uning zamonaviy fanlar tizimida tutgan o’rni va ahamiyatidan, hozirgi jamiyat hayotidagi ahamiyatidan kelib chiqqan holda «Informatika» fanini o’qitishning maqsadlarini quyidagicha belgilash mumkin:

• 
  o’quvchilarda kompyuter savodxonligini shakllantirish;
  
• 
  o’quvchilarda axborotga ishlov berish, uzatish va undan foydalanish jarayonlari haqidagi bilimlar asoslarini mustahkam va ongli o’zlashtirib olishlarini ta’minlash;
  
• 
  o’quvchilarga dunyoning zamonaviy ilmiy ko’rinishini shakllantirishda axborot jarayonlarining ahamiyatini, jamiyatning rivojida yangi axborot va kommunikatsion texnologiyalarning ahamiyatini ochib berish;
  
• 
  kompyuterlardan ongli va ratsional foydalanish ko’nikmalarini shakllantirish.
  

«Informatika» fanining pedagogik vazifalari insonning umumiy ta’lim olishidagi asosiy vazifalarini hal etishda qo’shadigan o’ziga hos hissasi bilan aniqlanadi.

1. 
   O’quvchilarda informatika haqidagi bilimni shakllantirish va ular tafakkurini rivojlantirish.
   
2. 
   Ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. Bu muhim vazifani hal etishda butun pedagogik jamoa barcha o’quv predmetlarini o’qitish jarayonida ishtirok etadi.
   
3. 
   Milliy mafkura ruhida tarbiyalash.
   
4. 
   O’quvchilarni amaliy faoliyatga, mehnatga, ta’lim olishni davom ettirishga tayyorlash.
   

YUqoridagi masalalardan hech biri boshqalaridan ajratilgan holda, alohida hal etilmasligi lozim. Ular bir butunlikda bir-biri bilan chambarchas bog’liq holda amalga oshirilishi lozim. O’quvchilar informatika asoslarini mustahkam egallashlari asosidagina ularning tafakkurini tarbiyalash va ilmiy dunyoqarashni yaratish mumkin. Ikkinchi tomondan, mantiqiy fikrlashga o’rgatish bilangina, o’quvchilarning informatikani fan sifatida uning o’ziga xos tomonlarini chuqur tushunishlariga erishish mumkin. Bundan tashqari, informatikani o’qitish jarayonida amaliy faoliyatga tayyorlash vazifasini to’g’ri hal etishga erishish uchun informatika kursining ilmiyligini oshirish lozim. Faqatgina to’g’ri va chuqur xulosalar qila olsagina, o’quvchilar har bir masalani yechishga tanqidiy va ijodiy yondasha oladilar, yangi muammolar oldida o’zlarini yo’qotib qo’ymaydilar va turli shart-sharoitlarda unumli faoliyat ko’rsata oladilar. Shuningdek, amaliy ish o’quvchilarning dunyoqarashini kengaytiradi va uni yangi daliltlar bilan boyitishadi, hamda informatikadan bilim darajalarini oshiradi, chuqur, to’liq va mustahkam bo’lishini ta’minlaydi.

Informatikani o’qitish uchun o’qituvchi avvalo «Informatika» fanini, uning usullarini va rivojlanish tarixini chuqur egallagan bo’lishi lozim.