|
Tayanch atamalar;
g’oya, breynshtorming, senariy, sotsial, obyekt, texnologiya.
Nazorat savollari;
1.
Trening mashg’ulotlarini olib borish usullari?
2.
Trening mashg’ulotlarini olib borish bosqichlari?
3.
Broynshtorming nima?
4.
Bahs munozarali vaziyatlarni yuzaga keltiruvchi omillar?
23
10-mavzu Ishni olib borish bosqichi. (2 soat)
Reja :
1.
Trening mashg’ulotlarini olib borishda qo‘llaniladigan asosiy usullar.
2.
“Aqliy hujum” usuli haqida tushuncha.
3.
Trening jarayonida “Aqliy hujum”dan foydalanishning o‘ziga xos jihatlari.
4.
Treningda “Aqliy hujum” usulining bosqichlari.
5.
Trening jarayonida baxs-munozara usulining ahamiyati.
6.
Treningda bahs-munozarani tashkil etishning o‘ziga xosligi.
Tayanch sыz va iboralar:
Munozara, breynstorming, A.Osborn, fikrlar jangi, fikrlar tыqnashuvi, miyaga
hujum, tilga nima kelsa aytish, mantiqiy fikr, erkin assotsiatsiyalar, nastandart fikr.
Munozarapar yuritishning yana bir shakli borki, uning nomini rus tilida "mozgovaya ataka", inglizchasiga
-"breynstorming" ( brain storming) deb ataladi. Bizning tilimizda bu tushunchaning aniq analogik tarjimasi yыq,
lekin uni "miyaga xujum" yoki "fikrlar tыqnashuvi", "fikrlar jangi" deb atash mumkin. Metodning psixolo-
gik mohiyati shundaki, oddiy munozarada bahslashuvchilar kыproq ongli, asosli fikrlarni bayon etishga harakat
qiladilar. Bunda esa bahslashuvchilarga miyaga qanday srikr quyilib kelsa, uni tanqidsiz va asoslamay erkin,
"tilga nima kelsa" aytish imkoniyati beriladi. Bu narsa kыproq muammo ancha notanish, savol murakkab yoki
noaniq bыlgan sharoitlarda qыl keladi. Ya’ni, bunda "erkin as-sotsiatsiyalar"ga yыl beriladi va oxir oqibat
guruhning ыzi ma’lum ratsional "mag’zni" ajratib oladi.
Bu usulni birinchi marta amerikalik olim A. Osborn 30-yillardayoq taklif etgan va yirik loyihalarni reja-
lashtirish va oldindan uning natijaparini bashorat qi-lishda ma’lum yutuqlarni qыlga kiritgan edi. Lekin ke-
yinchalik mutaxassislar uni faqat nostandart, ыziga xos yechimi bыlgan vazifalarni muhokama qilgandagina qыl-
lash mumkin, degan fikrni bildira boshladilar. Biroq tыg’ri tashkil etilgan breynshtormingning amaliy afzal-liklari
kыp. Faqat bunda quyidagi qoidalarga rioya qi-lish kerak:
1.
Jumlalar juda qisqa bыlishi kerak, lekin ularning asoslanishi shart emas.
2.
Har qanday jumla yoki fikr tanqid qilinishi mumkin emas, ya’ni fikrlar tanqiddan holidir.
3.
Mantiqiy
fikrdan
kыra,
fantastik
yoki
qыqqisdan,
tasodifan miyada paydo bыlgan srikr muhimroq.
4.
Fikr yoki bildirilgan qisqa mulohaza qayd etiladi.
5.
Bildirilgan fikr yoki g’oyalar u yoki bu ishtirokchiniki, deb ajratilmaydi, ya’ni ular - muallifsizdir.
6. Fikr
yoki
yaxshi
g’oyalarni tanlash alohida
"tanqidchilar" yoki guruhning norasmiy liderlari tomonidan amapga oshiriladi.
Yuqoridagi guruh katta bыlganda bahs uyushtirishda ham generatorlarga ushbu usulda ishlashga imkon
berish tajribada yaxshi natijalar beradi.
Breynshtorming, ayniqsa, 50-yillarda Amerika va Frantsiya davlatlarida turli texnologik muammolarni hal
qilishda keng qыllanilgan va uning natijalari kыplab maqola va kitoblarda umumlashtirilgan. Lekin ommaviy
qыllashda ayrim tortishuvlar paydo bыldiki, ayniqsa, yoshlar auditoriyasida uni ishlatishdagi noqulaylik borligi
aniqlandi. Ammo baribir, yuqorida ta’kidlangandek, kishilarni faol ijtimoiy psixologik muloqotga tayyorlash,
nostandart muammolarni yechish va odamny umuman guruhga kыniktirish maqsadida undan foydalanish mumkin
va 6u jihatdan uning qator afzaliklari va tatbiqiy ahamiyati mavjud.
Breynshtorming metodida ы=itishning faol uslubi sifati dars jarayonida щam foydalanish mumkin.
Ы=itishning Yangi omilkor usullariga bыlgan extiyoj kun sayin ortib borayotganligi щar bir pedagogdan
izlanuvchanlik va yaratuvchanlikni talab etadi. Fikrlar jangi maydoni metodining moщiyati shaxsda ыz-ыziga
tan=idiy munosabat ыrniga, ыz-ыziga ishonch va ijodkorlikni tarbiyalashdan iborat, chunki ыta tan=idiylik
shaxsning ijodiy fikrlashiga tыs=inlik kilib uni chegaralaydi. Ushbu usulda tandi=iylikni kamaytirish evaziga erkin
ijodkor, betakror bыlish ыziga va ыzga \oyalarga tan=idiy =arashni yengish , ыz =obiliyati va ichki imkoniyatlarini
tы\ri baщolash kabi sifatlar shakllantiradi. SHuningdek, guruщdoshlarni =ыllab-=uvvatlash, ыzaro yordamlashish
kabi ijobiy fazilatlar singdiriladi.
Breynshtromingning щar bir ishtirokchisi samimiyat Bilan baщslashish, eshitish, savol berish, ra\batlantirish
kыnikmasiga ega bыladi. Mash\ulot jarayonida tan=idga ыrin yы=ligi щar bir ishtirokchi uchun ыz fikrini
=ыr=may bayon etish imkonini yaratadi.
Breynshtorming usulini ma’ruza va Amaliy Mash\ulotlarda =ыllash tartibi aloщida e’tiborni talab =iladi.
Avvalo talabalar oldindan ogoщlantiriladi. Muщokama etilishi lozim bыlgan mavzu e’lon =ilinib, tegishli ы=uv
adabiyotlari tavsiya etiladi,chunki щar bir talaba ma’lum darajada tayyorgarlikka ega bыlishi zarur. Bu esa talabalar
tomonidan muammoning yechimini topish imkonini oshiradi. Dars boshlangandan sыng ы=ituvchi ыzi tomonidan
tayyorlangan muammoli savolni ыrtaga tashlab muammoli vaziyatni yuzaga keltiradi. Muammoli vaziyat
talabaaning mavzu yuzasidan ma’lum darajada bilimga ega bыlgan bir va=tda ыrtaga tashlangan muammo yechimi
jiddiy fikr yuritishni talab =ilshini anglab yetgan ta=dirdagina yuzaga keladi.
24
SHunda ы=ituvchi talabalardan uzo= ыylanmasdan, uning yechimini tavsiya etishni sыyradi. Talabalar 1,5-
2 da=i=a davomida ыz fikrlarini bayon etishi mumkin. Eng ma’=ul \oyalar ы=ituvchi tomonidan yozib boriladi va
ta=dirlanadi. Fikrlar jangi maydoni fikrlar va \oyalar l=imi tugaganda tыxtatiladi.
Muammoning Ani= yechimi topilmay =olgan щolatda ы=ituvchi fikrlarni umumlashtiradi va muammoning
yechimini ochib beradi. SHuningdek ы=ituvchi dars yakunida talabalarning ijobiy va erkin fikrlashlari jarayonida
nimalarga e’tibor =aratilganligi va =aysi jiщatlar e’tibordan chetda =olib ketganligi taщlil =ilinadi. Bu esa
talabalarni keyingi darslarda yanada e’tiborliro=, ziyrakro= bыlishga undaydi. Darsda fikrlar jangi maydoni
ishtirokchilarining yuzma-yuz ыtirishlari mA=sadga muvofi=dir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
