Anatomiya fanidan amaliy mashg’ulotlar Tuzuvchi

Darsning maqsadi: Ovqat hazim qilish sistemasining hosil qiluvchi organlarning anotomik tuzilishi, vazifasi hamda joylashgan o`rni haqida ma’lumot berish.
Kerakli asboblar: maket, mulyaj, planshet, tablica, plakat, qog`oz, qalam, o`chirg`ich, chizg`ich va elim.
Ishning borishi: Amaliy darsi maruza darsida o’tilgan ma’lumotlarga tayangan holda olib boriladi. Ovqat hazim qilish sistemasining hosil qiluvchi organlarning joylashgan o`rnini mulyajda ko’radilar. So’ngra barcha organlar to’grisida to’liq va aniq ma’lumotlar bilan tanishib bo’lgach, ovqat hazim qilish organlarini qaysi organlar bilan chegaralanganligi va ular to’grisida Amaliy daftarlariga yoziladi.
Ishni rasmiylashtirishga doir tavsiyalar: Ovqat hazim qilish sistemasining hosil qiluvchi organlarning ketma-ketligida rasmini chizing. Ushbu sistema boshqa organlar sistemasidan farqlari va o’xshash belgilarinini Amaliy daftaringizga yozadilar.


Amaliy № 14
Mavzu: Nafas olish va chiqarish organlarining tuzilishi va funksiyasi.
Nazariy tushuncha. Nafas olish organizm bilan tashqi muhit o`rtasida gaz almashinuvidir. Nafas olishning mohiyati organizmga tashqi muhitdan kislarodning to’x-tovsiz kirib turishi, uni organik moddalarni biologik oksidlanishi uchun foydalanishi va oksidlanish jarayonida hosil bo’lgan uglerod oksidini organizmdan chiqarib tash-lashdan iborat. Nafas organlari: burun bo`shligi, hiqildoq, traxeya, bronxlardan va gaz almashinuv organi o’pkadan iborat. Havo burun bo`shligidan o’tib, burun-halqumga undan hiqildoq, traxeya va bronxlar orqali o’pkaga o`tadi.
Burun bo`shligi-nafas yo’lining ikkinchi qismi bo`lib, ovoz paydo qiluvchi a’zo vazifasini ham bajaradi. Hiqildoq yuqorida til osti suyagiga osilib turadi, pasti esa biroz torayib, kekirdakka o`tadi. Hiqildoq juft va toq tog`aylarning boylamlar, muskul lar yordamida o’zaro birikishdan vujudga keladi.Kekirdak yoki traxeya uzunligi 9-11sm, dm 15-18 nn keladigan naydan iborat bo`lib, V bo`yin umurtqa-sining ruparasida bevosita hiqildoqdan boshlanadi, sung ko`krak nafasining yuqori teshigi orqali ko’ks oralig’igacha borib, IV-V ko`krak umurtqalarining ro’parasida chap va o’ng bronxlarga ajraladi. Anashu joy kekirtagning asosi deb ataladi. Bronxlar-kekirdakning IV-V ko`krak umurtqalari ruparasida ung va chap tarmokka bulinishdan vujudga keladi. O’ng bronx deyarli vertikal yo’nalishga ega. Chap bronx o’ngga nisbattan torroq va uzunroq bo`lib, 9-12 ta tog`ay halqadan tuzilgan. Chap bronx kekirdakdan burchak hosil qilib yunaladi.
O’pka bir juft bo`lib, ko`krak kafasining ikki tomonida joylashgan. Ung va chap o’pka o`rtasidagi kamchatda yurak urnashgan. O’pkalarning asosi rost tomondan diaf-ragmaga tegib turadi va diafragma yuzi deyiladi. O’pkaning uchi birinchi qovurg`adan 3-4 sm yuqoriroqda turadi(22-rasm). O’pkaning medial yuzasida o’pka arteriyasi, venasi va bro-nxlar kirib chiqadigan o’pka darvozasi joylashgan. O`ng o’pka tagida jigar joylashgan. Shuning uchun ham ung o’pka hajmi chap o’pkaga Karaganda kattarok, bo`yi esa qisqaroq(23-rasm).
Bronxlar ung va chap o’pkalarga kirib daraxt shoxi kabi tarmoklanadi. Ung o’pkaga kirgan bronxlar uch bulakka bulinadi. Chap o’pkaga kirgan bronxlar esa ikki bulakka bulinadi. Bu daraxt nafas yo’li xisoblanadi. Har bir chegara bronx o’z navbatida ikkita nafas bronxlariga bulinadi. Nafas bronxlari torayib nafas naychasiga, kengayib, nafas pufakchalari va o’pka alveolalariga aylanadi. Shunday qilib o’pkada xayotiy havo sigimi o`rtacha 3500-3700 ml gacha bo`ladi. Qolgan havo 1300-1400 ml havo esa qoldiq havo bo`lib, doim o’pkalarda turadi.