Anatomiya fanidan amaliy mashg’ulotlar Tuzuvchi

Darsning maqsadi: Ikki, uch va ko’po’qli bo`g`imlarning tuzilishi, vazifasi, joylashgan o`rni haqida ma’lumot berish.
Kerakli asboblar: mulyaj, maket, planshet, tablica, plakat, qog`oz, qalam, o`chirg`ich, chizg`ich.
Ishning borishi: Amaliy darsi maruza darsida utilgan ma’lumotlarga tayangan holda olib boriladi. Tekshiralayotgan odamga bo’g’in xaraktlanishi ko’rsatilib tushuntiriladi. Talabalar yuqorida aytib utilgan bo`g`imlarni joylashgan o`rnini tekshirilayotgan odamdan kurib, bo`g`imlar haqida Amaliy daftaringizga yozadilar.
Ishni rasmiylashtirishga doir tavsiyalar: Mavzuga oid barcha rasmlarni chizing? Bir o’qli ikki o’qli va kup o’qli bo`g`imlar o`rtasidagi farqlarni Amaliy daftaringiza yozing?


Amaliy № 13
Mavzu: Ovqat hazm qilish organlarini anatomik tuzilishi.
Nazariy tushuncha. Ovqat hazm qilish nayi ovqat tarkibidagi oziq moddalarni mexanik qayta ishlanish va fermentlar ta’sirida organizm o`zlashtiradigan birmuncha oddiy moddalarga parchalanishidan iborat. Ovqat hazm qilish sistemasi organlari og`iz bo`shlig`i, halqum, qizilo`ngach, me’da va ichaklarga bo`linadi(5,10-rasm). Ovqat hazm qilish bezlari esa oshqozon osti bezi, so’lak bezlari, jigar, og`iz bo`shligi, oshqozon va ichak devorlarida joylashgan bezlardan iborat. Og`iz bo`shlig`ining shilliq qavatida turli hajmda juda ko`p so`lak bezlari joylashgan. Ular til, lab, lunj va tanglay nomi bilan ataladi. Shuningdek, katta hajmdagi 3 juft so`lak bezlari og`iz bo`shlig`i atrofida joylashgan. Quloq oldi,jag` osti va til osti bezi. Halqum voronkaga o`xshash, pastga tomon to-rayib tuzilgan. U kalla suyagining tubidan boshlanib, og`iz va burun bo`shliqlariga keng ochilib turadi. Halqumni umurtqa pog`onasi va undagi muskullar chegaralaydi, old tomonda hiqildoq joylashib, halqumga tutashib turadi. Halqum bo`shlig`i: burun, og`iz, hiqildoq qismlaridan iborat. Halqum devori 3 qavat bo`lib; ichki shilliq parda, muskul parda, biriktiruvchi to`qima pardadan iborat.Shilliq parda - ko`p qavatli yassi epiteliy, kiprikli epiteliy va shilliq parda osti bezlaridan iborat. Muskul par-da ko`ndalang targ`il muskullardan tuzilgan. Ular cherepitsaga o`xshab ustma-ust joylashadi. Biriktiruvchi to`qima muskul qavatlarini tashqi tomondan o`rab turadi(6-7-rasm).
Me`da hazm kanalining eng kengay gan qismi bo`lib, qorin bo`shlig`ining yuqori sohasida joylashgan. Uning ko`p qismi chap tomondagi qovurg`a osti sohasida, oz qis-mi esa qorin bo`shlig`i tepa bo`lagining o`rta qismida joylashgan. Me`da past bo`y-lilarda hayvon shoxiga o`xshash shaklda bo`lsa, o`rta bo`ylilarda ilmoqqa yoki noksi-mon bo`ladi O`rta yoshdagilarda uning hajmi 1-3 litr bo`ladi. Me`da kirish va chikish yqismlaridan iborat(9-10 rasm).
Ingichka ichak qorin bo`shlig`iga me`daning chiqish qismidan boshlanadi, uzunligi 5-6 m gacha bo`ladi. Ingichka ichak uch qismdan iborat.
1.O`n ikki barmoq ichak-ingichka ichakning boshlang`ich qismi bo`lib, uzunligi 25-30 sm. 2.Och ichak - 12 barmoqli ichakning davomi bulib, ingichka ichakning 5/3 qismini tashkil qiladi.
3.Yonbosh ichak - ingichka ichakning 5/2 qismini tashkil qiladi(11-rasm).
Me`da osti bezi me`daning orqa sohasida 1-2 bel umurtqalari qarshisida ko`ndalang joylashgan. Uning og`irligi 70-90 gramm bo`lib, uch qism: bosh, tana, dumdan iborat. U qorin pardadan tashqarida joylashgan. Me`da osti bezi murakkab tuzilgan, chiqaruv nayi ko`p tarmoqlangan bezlarga kiradi. Bez shirasi ishqoriy xususiyatga ega bo`lib, oqsil, yog` uglevodlarni parchalaydi. Me`da osti bezining tana va dum qismidagi max-sus hujayralar insulin ishlab chiqaradi. Insulin qondagi qand miqdorini bir me`yorda saqlaydi(12-17rasm).