Anatomiya 2014. indd

Buyrak usti bezi patologiyasi. Bezni gipofunksiyasida bron-

za yoki Adisson kasalligi rivojlanadi. Bunda odam tez charchab, 

---

336

holsizlanib qoladi, mushaklar bo‘shashib ketadi. Bemor jismoniy 

mehnat qila olmaydi, tez ozib ketadi. Terisi qorayib, bronza ran-

giga kiradi.

Bezni giperfunksiyasida jinsiy bezlar faoliyati kuchayib, osmir-

lar tez balog‘atga yetadi.

Oshqozon osti bezining endokrin qismi

Oshqozon

 osti bezining endokrin qismi bez bo‘laklari o‘rta-

sida joylashgan

 epiteliy hujayralaridan tashkil topgan pankreatik 

(Langergans)

  orolchalaridan  iborat. Ular bezning ekzokrin qis-

midan biriktiruvchi to‘qi mali qatlamlar vositasida ajralgan. Orol-

chalar bezning dum qismida ko‘p bo‘ladi. Bu orolchalarning so-

ni 1 mln ga yaqin, kattaligi 0,1–0,3 mm bo‘lib, umumiy massa-

si bez og‘irligining 1–2 %ini tashkil qiladi. Pankreatik orolchalar 

α va β hujayralardan iborat.

 

β hujayralar insulin gormoni ishlab 

chiqaradi. Uning ta’si rida qonda qand moddasi kamayib jigar va 

mushaklarda glikogen holida to‘planadi. U glukozadan yog‘ hosil 

bo‘lishini kuchaytirib, yog‘ning parchalanishini sekinlatadi. In-

sulin oqsil hosil bo‘lishini faollashtiradi. Uning yetishmovchiligi 

qandli diabet kasalligiga olib keladi. α hujayralar glukagon gor-

moni ishlab chiqaradi. Glukagon gormoni ta’sirida jigarda gliko-

gen glukozaga parchalanadi. Uning miqdorini ko‘payishi qonda 

qand miqdorining oshishiga, giperglikemiyaga olib keladi. Un-

dan tashqari glukagon yog‘ni yog‘ to‘qimasiga parchalanishini 

kuchaytiradi.

Qandli diabet. Kasallik oshqozon osti bezining insulin gor-

monini kamayishi natijasida kelib chiqadi. Bunda qonda gluko-

za ko‘payishi xarakterli bo‘lib, u mo‘tadil holatdagi (4,44–6,66 

mmol)dan 22 mmol gacha va undan ortiq darajaga ortadi. Bu 

holatni giperglikemiya deyiladi. Giperglikemiyada, ortiqcha qand 

siydikka o‘tadi va qand siyish glukozuriya – qandli diabet kasal-

ligi kelib chiqadi. Bunda moddalar almashinuvi, ayniqsa, uglevod 

almashinuvi buziladi, qon-tomirlar shikastlanadi –