Anatomiya 2014. indd

Epifiz

Epifiz yoki g‘urrasimon bez (glandula pinealis) cho‘zinchoq 

yoki sharsimon shakllarda uchraydi. U oraliq miyaning epitala-

musi tarkibiga kirib, to‘rt tepalikning ustki tepachalari o‘rtasida 

yotadi. Uning og‘irligi katta odamlarda 0,2 g, uzunligi 8–15 mm 

bo‘ladi. Tashqi tomondan biriktiruv chi to‘qimali g‘ilof bilan o‘ral-

gan bo‘lib, undan g‘urrasimon bez ichiga trabekulalar kirib, bez-

ni bo‘laklarga bo‘ladi. Bez parenximasi tarkibini ko‘p sonli ixtisos-

lashgan bez hujayralari – pinealositlar va kamroq glial hujayrala-

ri hosil qiladi. Uning hujayralari balog‘at davrigacha gipofiz fao-

liyatini tormozlovchi va modda almashuvini boshqarishda ishtirok 

etadigan modda ishlab chiqaradi.

Hozirgi vaqtda epifizda ikki xil modda – serotonin va mela-

tonin hosil bo‘lishi aniqlangan. Serotonin arteriyalarni torayti-

rib, mediator vazifasini bajaradi. Melatonin esa jinsiy bezlar ta-

roqqiyoti uchun fiziologik tormoz vazifasini bajaradi. Epifizning 

buzilishi bolalarda erta jinsiy balog‘atga yetishga olib keladi.

Ichki sekretsiya bezlarining gormonlari hosil bo‘lishi va ajra-

lishi murakkab neyrogumoral yo‘l bilan boshqariladi. Gormonal 

tekislikni saq lashda oraliq miyaning gipotalamik qismi asosiy rol-

ni o‘ynaydi. Gipotalamus va gipofiz gipotalamo-gipofizar tizim 

deb atalgan funksional maj mua hosil qiladi. U organizmning bar-

cha vegitativ faoliyatlarini boshqarish va organizmning ichki mu-

hitini – gomeostazni saq lab turishda ahamiyatga ega.

---

334

Gipotalamus endokrin bezlarga pastga tushuvchi nerv yo‘llari, 

yoki gipofiz (gumoral yo‘l) orqali ta’sir qiladi. Gipotalamusning 

neyrosekretor hujayralarida neyrogormonlar oksitotsin va vaso-

pressin, shuningdek, rilizing omillar deb ataluvchi alohida gor-

monlar hosil bo‘ladi. Bunday moddalarning hosil bo‘lishi ney-

rosekretsiya deb ataladi. Adenogipofizda qon aylanishning xusu-

siyatlariga bog‘liq ravish da rilizing omillar portal tomirlar orqa-

li qon bilan gipofizning oldingi bo‘lagiga kiradi va uning hujay-

ralarini yuvib qalqonsimon, jinsiy, buyrak usti bezlari faoliyati-

ni boshqaruvchi trop gormonlar hosil bo‘lishini kuchaytiradi y oki 

pasaytiradi.