Anatomiya 2014. indd

Yog‘da eriydigan vitaminlarga A, D, K va E vitaminlari kiradi.

A vitamini – rertinol hayvon mahsulotlarida, ayniqsa, ba-

liq moyi va treska jigarida ko‘p bo‘ladi. O‘simliklarda A provi-

tamini – karotin uchraydi, u hayvon organizmida A vitaminga 

aylanadi. Bu vitaminga organizmning kundalik ehtiyoji 1,0–1,5 

mg bo‘lib, unga talab yuqumli kasalliklar, ko‘zni faoliyati ku-

chayganda oshadi. A vitamining yetishmovchiligining o‘ziga xos 

belgilari teri, ko‘z, hazm trakti va nafas yo‘llarining epiteliysi-

ning kuchli shoxlanishi va ko‘chishining kuchayishidir. Ko‘z qu-

rishi – kseroftalmiya rivojlanadi. Kasallikning zo‘rayishi shox 

pardaning nekroziga – keratomalyatsiyaga olib keladi.

Bundan tashqari shabko‘rlik paydo bo‘lib, odam qorong‘ilikda 

ko‘ra olmaydi. Bunga sabab tarkibiga A vitamini kiradigan ko‘ruv 

purpurini sintezini buzilishidir. Ko‘ruv purpuri ko‘zning to‘r par-

dasi retseptorlari tayoqchalar tarkibiga kirib oq-qorani ajratish 

uchun zarur.

D vitamini  – kalsiferol, D

2

 – raxitga qarshi. Bu vitaminlar 

sigir moyi, tuxum sarig‘i, ayniqsa, baliq moyida juda ko‘p bo‘ladi. 

Kat ta odamning bu vitaminga kundalik ehtiyoji 0,025 mg, bolalar-

niki 0,07 mg. O‘sim liklarda va odam terisida ergosterin modda-

si bo‘lib, u quyoshning ultrabinafsha nurlari ta’sirida D vitamini-

ga aylanadi. Bolalar organizmida D vitamining yetishmovchiligida 

kalsiy va fosfor almashinuvi buzilib, raxit kasalligiga olib keladi. 

Bunda suyak lar yum shab, tana og‘irligi ta’sirida qiyshayib qoladi, 

mushaklar esa bo‘shashib qoladi.

K vitamini – filloxinon yoki antigemoragik vitamin protrom-

bin va bosh qa qon ivituvchi omillarni sintezlashda ishtirok etadi. 

K vita mining yetish movchiligida jigarda protrombin ishlab chiqa-

rish kama yishi sababli qon ivishi buziladi va hazm tizimi bo‘shlig‘i 

va teri ostiga qon quyilishiga olib keladi. K vitamini pomidor, ka-

ram, ryabina mevasi va jigarda ko‘p bo‘ladi. Organizmning K vi-

taminiga kundalik ehtiyoji 1–2 mg. K vitaminini so‘rilishi uchun 

o‘t kerak bo‘ladi.

E vitamini – tokoferrol ko‘p miqdorda petrushka, pomidor, 

o‘sim lik moyi, jo‘xori va arpa unida bo‘ladi. Organizmning E vita-

miniga kundalik ehtiyoji 10–12 mg. Bu vitamin ko‘payish faoliya-

tini ta’minlashda katta ahamiyatga ega. E vitamining yetishmaga-

---

326

nida spermatozoidlarning yetilishi va harakati buziladi, mushaklar 

degenratsiyasi va zaifligi, jinsiy faoliyatning susayishi, suyak atro-

fiyasi kuzatiladi.