Anatomiya 2014. indd

Oshqozon osti bezi

Oshqozon osti bezi

 (pancreas)

 

cho‘zinchoq kulrang pushti 

rang li a’zo bo‘lib, oshqozonning orqasida I–II bel umurtqala-

ri sohasida ko‘ndalang yotadi (115-rasm). Uning uzunligi 12–15 

sm, og‘irligi katta yoshdagi odamlarda o‘rtacha 80 g bo‘ladi. Uni 

tashqi tomondan yupqa biriktiruv chi to‘qimali kapsula qoplagan 

bo‘lib, undan bez bo‘lakchalari ko‘rinib turadi. Qorinparda uni 

old va qisman pastki yuzalarini qoplaydi. Oshqozon osti bezining 

uch: boshchasi, tanasi va dumi tafovut qilinadi. Oshqozon osti be-

zining boshchasi

 

yassi shaklda bo‘lib, I–III

 

bel umurtqalari so-

hasida o‘n ikki barmoq ichakning botiq yuzasiga birikib turadi. U 

orqa yuzasi bilan pastki kavak venaning ustida yotsa, oldingi yuza-

sini ko‘ndalang chambar ichak kesib o‘tadi. Oshqozon osti bezi-

ning tanasi

 

uch qirrali shaklda bo‘lib, I bel umurtqasining oldi-

da o‘ngdan chapga qarab yo‘nalib, taloq darvozasigacha boruvchi 

bezning dum qismiga o‘tib ketadi. Osh qozon osti bezi tanasida ol-

dingi ustki, orqa va oldingi pastki yuzalar tafovut qilinadi. Oldin-

gi ustki yuza orqa yuzadan yuqori qirra

, 

oldingi ustki yuza oldingi 

pastki yuzadan oldingi qirra va oldingi pastki yuza orqa yuzadan 

pastki qirra vositasida ajralib turadi. Oshqozon osti bezining dumi

 

chapga va yuqoriga taloq darvozasiga yo‘nalgan bo‘ladi. Oshqo-

zon osti bezi faoliyat jihatidan aralash, tuzilishi jihatidan murak-

kab alveolyar-naysimon bez hisoblanadi. Uning tashqi sekretsiya 

qismini oshqozon osti bezi bo‘lakchalari tashkil qiladi. Bo‘lak-

chalarning naychalari qo‘shilishidan hosil bo‘lgan oshqozon os-

ti bezining chiqaruv nayi

, 

uning dumidan boshlanib, bezning ta-

nasi va boshida chapdan o‘ngga qarab o‘tib umumiy o‘t yo‘li bi-

lan qo‘shiladi va o‘n ikki barmoq ichakning katta so‘rg‘ichiga 

ochiladi. Oshqozon osti bezi nayining ochilish sohasida qisuvchi 

mushak

 

joylashgan. Oshqozon osti bezining boshi sohasida ho-

sil bo‘lgan qo‘shimcha naycha o‘n ikki barmoq ichakning kichik 

so‘rg‘ichiga ochiladi. Oshqozon osti bezining ichki sekretsiya qis-

---

237

mi, uning bo‘lakchalari o‘rtasida joylashgan alohida epiteliy hu-

jayralaridan tashkil topgan pankreatik orolchalardan iborat. 

Fiziologiyasi. 

Oshqozon osti bezi shirasi rangsiz, ishqoriy 

mu hit ga ega tiniq suyuqlik. Uning tarkibida oziqa moddalarni 

gidroliz ga uchratib, so‘rilishi va organizm hujayralari o‘zlashti-

rishi mumkin bo‘lgan mahsulotlarga parchalovchi fermentlar bor. 

Oqsilni parchalovchi fermentlar (tripsin, ximotripsin) oqsil mo-

lekulasini aminokislotalarda parchalaydi. Lipaza fermenti yog‘ni 

glitserin va yog‘ kislotasiga, amilaza va maltaza murakkab ugle-

vodlarni monosaxaridlargacha, nukleaza bo‘lsa, nuklein kislota-

larni parchalaydi. Oshqozon osti bezining faoliyati neyro-gumo-

ral yo‘l bilan boshqariladi.

Oshqozon osti bezi shirasi ovqat qabul qilgandan 2–3 da-

qiqa o‘tgach, chiqa boshlaydi. Og‘iz bo‘shlig‘i retseptorlarining 

ovqat bilan ta’sirlanishi oshqozon osti bezini peflektor ravishda 

qo‘zg‘atadi.

Oshqozon osti bezi shirasini keyinchalik ajralishi o‘n ikki bar-

moq ichak shilliq pardasini ovqat bo‘tqasi va oshqozon shirasi 

tarkibidagi xlorid kislota bilan ta’sirlanishi hisobiga qo‘llab turi-

ladi. Bu ta’sir lovchilar ta’sirida ichakning shilliq pardasida sekre-

tin va pankreomizin gormonlari chiqib, qonga so‘riladi va qon 

bilan oshqozon osti bezi hujayralariga borib, ularni qo‘zgatadi.

O‘n ikki barmoq ichak shilliq pardasida duodenal bezlar 

joylash gan. Ular tarkibida nofaol tripsinogenni oqsilni parcha-

lovchi faol ferment tripsinga aylantiruvchi ferment enterokinaza 

bor ichak shirasini chiqaradi. Ichak shirasidan tashqari ko‘p miq-

dorda himoya vazifasini bajaruvchi shilliq ham chiqaradi.