Analitik, fizikaviy va kolloid kimyo

Tayanch so’z va iboralar izohi.
1.Elektrolit ertimalar – o’zidan elektr o’tkazuvchi eritmalar.
2.Izotonik koeffitsienti -- dissotsilanish natijasida
eritmalarning fizik-kimyoviy xossalarini qanchalik o’zgarishini ko’rsatuvchi kattalik.


Mavzu bo’yicha nazorat savollari.
1.Elektrolit eritmalarni noelektrolit eritmalardan farqlari qanday?
2.Eritmaning ion kuchini qanday aniqlash mumkin?
3.Debay-Xyukkel' nazariyasining asosiy tushunchalari haqida nima bilasiz?
4.Muvozanat konstantasi nima?
5.Ostvaldning suyultirish qonunining matematik ifodasini izohlang.
Adabiyotlar:
1.X.R. Rustamov “Fizik kimyo”, T. , “O’zbekiston”, 2000., 270-275 betlar.
2.A.G. Stromberg, D.P. Semchenko “Fizicheskaya ximiya”, M., “Visshaya shkola”, 1988., 226-233 betlar.


13 - Ma'ruza.
SYULTIRILGAN NOELEKTROLIT MODDALAR ERITMALARI ERITMALARNING TO`YINGAN BUG` BOSIMI.


REJA:
1.Suyultirilgan noelektrolit moddalar eritmalari. Eritmalarning to`yingan bug` bosimi. Eritmalarning qaynashi va muzlashi.
2. Paul qonunlari. Eritmalarning osmotik bosimi.
3. Vant-Goff tenglamasi.


Suyultirilgan noelektrolit moddalar eritmalari
Elektrolit eritmalarning elektr o’tkazuvchanliggi elektrolit va erituvchining tabiatiga, kontsentratsiyaga, temperatura va boshqa omillariga bog’liq. Asosan solishtirma va molyar (ekvivalent) elektr o’tkazuvchanliklari e'tirof etilgan.
Moddalarning elektr o’tkazuvchanligini metal o’tkazgichlar kabi, elektr o’tishiga ko’rsatgan qarshiligi bilan ifodalash mumkin. Qarshilik RlS ga teng bunda l-o’tkazgich uzunligi, (m); S-o’tkazgich kundalang kesimi (m²); R-umumiy qarshilik (Om).
Solishtirma qarshilikning teskari qiymati ya'ni 1s solishtirma elektr o’tkazgichlik deyiladi. Solishtirma elektr o’tkazuvchanlik bir-biridan 1m (1sm) oraliqda joylashgan yuzalari 1m² (1sm²) dan bo’lgan ikki elektrod orasidagi elektrolit eritmaning elektr o’?tkazuvchanligiga aytiladi. Solishtirma elektr o’tkazuvchanlikning ulchov birligi om-1. sm -1 sm.m-1
Solishtirma elektr o’tkazuvchanlik eritmaning kontsentratsiyasiga bog’liq. Bu bog’liqlik bo’yicha kontsentratsiya ortishi bilan o’tkazuvchanlik oldiniga ortib, keyin kamayib boradi, (bunda har bir elektrolit uchun ma'lum bir ekstremal nuqtadan o’tiladi). Buning sababi: oldiniga kontsentratsiya ortishi bilan elektr zaryadini tashuvchilar -ionlar ko’payib boradi. Shuning bilan birga ionlarning bir-biriga harakatiga halaqit berishi, eritmaning qovushoqligi ortib borishi kabi salbiy faktorlar ta'siri kuchayib, ma'lum kontsentratsiyadan boshdab ularning (salbiy faktorlarning) ta'siri ijobiy faktorlar ta'siridan ortib ketadi. Bu solishtirma elektr o’tkazuvchanlik-kontsentratsiya egrilarida maksimumlarni hosil bo’lishiga sabab bo’ladi.
Suyultirilgan eritmalarning solishtirma elektr o’?tkazuvchanliklarini haroratga bog’likligini tenglamasi quyidagicha:
_T₂₉₈[1(T-298)(T-298)²]
0,0163(-0,0174)
bu yerda ₂₉₈ - 298K dagi solishtirma elektr o’tkazuvchanlik.
va -harorat koeffitsentlaridir, harorat koeffitsentlari ( va b) elektrolit tabiatiga bog’lik; kuchli kislotlar uchun =0,0164, kuchli asoslar uchun =0,0190; tuzlar uchun =0,0220ga teng.
Bosim o’zgarishi bilan solishtirma elektr o’tkazuvchanlik juda kam o’zgaradi. Masalan: bosim 2000 atm. gacha o’?zgarganda sirka kislotaning solishtirma elektr o’tkazuvchanligi 0,6% ga kamaydi.
Solishtirma elektr o’tkazuvchanlikka haroratni ortishi katta ta'sir ko’rsatadi. Haroratni 1K ortishi solishtirma elektr o’tkazuvchanlikni 2-2,5% ga ortishiga sabab bo’ladi. Bu muhitning qovushoqonligini kamayishi, kuchsiz elektrolitlarda esa dissotsiyalanish darajasi ortishi sababli ruy beradi. Solishtirma elektr o’tkazuvchanlik o’rniga amalda ko’pincha ekvivalent (molyar) elektr o’tkazuvchanlikdan foydalaniladi. Bu tushunchani birinchi marotaba R.E.Lents kiritgan.
Ekvivalent elektr o’tkazuvchanlik quyidagi tenglama bilan ifodalanadi, yoki _E_S V  1000
Bu yerda S-eritmaning gramm-ekvivalent bilan ifodalangan (normal) kontsentratsiya; molyar kontsentratsiya ishlatilsa, o’tkazuvchanlik-molyar elektr o’tkazuvchanlik deb ataladi va _ bilan belgilanadi.
Suyultirish: V=1/c tushuncha 1gr-ekv (yoki 1gr-mol) modda tutgan eritma hajmini ifodalaydi.
Ekvivalet elektr o’tkazuvchanlikning ulchov birligi om^-1 m²smm² (gr –ekv^-1 yoki gr-mol^-1 tushuntirib qoldirilgan). Demak, ekvalent (yoki molyar) elektr o’tkazuvchanlik bir-biridan 1m (1sm) uzoqlikda elektrodlar o’rtasida joylashib, tarkibida 1kg-ekv (1gr-ekv) (yoki 1gr -mol') erigan modda bo’lgan eritmaning elektr o’tkazuvchanligidir.
Eritmaning kontsentratsiyasi ortishi bilan ekvivalent elektr o’tkazuvchanlik kamayadi. Bu yuqorida keltirilgan sabablar ta'siridir. Lekin suyultirish bilan ekvivalent elektr o’tkazuvchanlik ortishi chegarasiz bo’lmaydi. Har qaysi elektrolit uchun ma'lum suyultirishdan (kontsentratsiyadan) boshlab ekvivalent elektr o’tkazuvchanlik o’zgarmay qoladi. bunday elektr o’tkazuvchanlik cheksiz suyultirgandagi ekvivalent elektr o’tkazuvchanlik deyiladi va odatda  bilan ishoralanadi. Buni quyidagi chizmadan ko’rish mumkin.
Cheksiz suyultirganda elektr o’tkazuvchanlik deyarli o’zgarmay qolishini, bunda ionlar orasida o’zaro ta'sir deyarli yo’qolib ketishi bilan izohlanadi.