Analitik, fizik-kolloid va biologik kimyo

Sistemaning to’g’ri reaktsiya tezligi teskari reaktsiya tezligiga teng bo’lib qolgan holati kimyoviy muvozanat deb ataladi.

Bunda reaktsion aralashmaning tarkibi uzoq vaqt o’zgarmay qoladigan barqaror holat vujudga keladi. Kimyoviy muvozanat holatida to’g’ri va teskari reaktsiyalar to’xtamaydi, ular boradi, ammo to’g’ri va teskari reaktsiyalar tezliklari barobar bo’ladi.

Bunday muvozanatga dinamik muvozanat deyiladi. Agar reaktsiya sharoiti (temperatura, bosim, kontsentratsiya) o’zgarmasa, kimyoviy muvozanat juda cheksiz uzoq vaqt saqlanadi.

Muvozanat holatidagi moddalarning kontsentratsiyalariga muvozanat kontsentratsiyalari deyiladi. Muvozanat kontsentratsiya ko’pincha kvadrat qavsda: , , …… bilan belgilanadi muvozanatda bo’lmagan, joriy kontsentratsiyadan farqli CA, CB, CC deb belgilanadi.

Kimyoviy muvozanat holatida: tenglamasiga qiymatlarini qo’yib k1 tengligini olamiz,

Bundan:

To’g’ri va teskari reaktsiyalar tezlik konstantalari nisbatiga kimyoviy muvozanat konstantasi deyiladi (K_m).

Kimyoviy muvozanat holati massalar ta’siri qonuni bilan ifodalanadi. Kimyoviy reaktsiyalar mahsulotlarining stexiometrik koeffitsientlariga teng darajalarda olingan muvozanat kontsentratsiyalari ko’paytmasining dastlabki moddalar stexiometrik koeffitsientlariga teng darajalarda olingan muvozanat kontsentratsiyalari ko’paytmasiga nisbati doimiy kattalikdir, bu kattalikka muvozanat konstantasi deyiladi. Yuqoridagi umumiy reaktsiya uchun muvozanat konstantasi:

bu erda a, b, c, d- stexiometrik koeffitsientlar;

[A], [B], [C], [D] reaktsion sistema komponentlarining muvozanat kontsentratsiyalari mol/l da, K_m-muvozanat konstantasi. Ushbu reaktsiyaning muvozanat konstantasi temperaturaga bog’liq bo’lib, kontsentratsiya yoki bosimga bog’liq emas.

Kimyoviy muvozanatda moddalardan birortasining kontsentratsiyasini, temperatura yoki bosimning o’zgarishi kimyoviy muvozanatni siljishiga olib keladi, ya’ni reaktsiyada ishtirok etayotgan hamma moddalarning kontsentratsiyasi o’zgaradi.