Amir Temur va temuriylar davrida ilm-fan Moul istilosiga qadar ilm-fan

xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"

xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">

Amir Temur va temuriylar davrida ilm-fan Moul istilosiga qadar ilm-fan

Amir Temur va temuriylar davrida ilm-fan

Moul istilosiga qadar ilm-fan

• Moul istilosiga qadar Turkistonda ilm-fan oqqisiga erishgandi. Xususan IX-XI asrlarda yetishib chiqqan allomalar, bitilgan asarlar nafaqat op vaqt davomida keyingi avlodlar uchun xizmat qildi. Bu davrning eng mashhur allomalari shubhasiz: Forobiy, fargplab zamon-doshlari boggzining har tomonlama madaniyat, harbiy kuch-qudrat to-mondan ham yuksak darajaga ko-lubiyati bilan yakunlandi, mamlakat togl ostiga olgan barcha ilm-fan yutuqlarini vah-shiylarcha yogirdi.

Amir Temur davri

• Yerli xalq moullar zulmi-dan mutlaqo bezor bogz atrofiga odam to-gz atrofida nafaqat harbiylar xususan ziyolilarni totibori

• Amir Temur mamlakat tepasiga kelgandan soz arrofiga ziyolilarni yigziga piri-murshid deb bilgani, ularning maslahatlarini doimo inobatga olgani tarixdan maplab ilmiy muassasalar qu-rishga amr qilgan. Madrasalarda diniy fanlar bilan baravar matematika, tarix, musiqa, astronomiya, adabiyot, meqitilishiga katta eTemur tuzuklarirgatish uchun sohibqiron to-monidan har bir shaharga mudarrislar tayinlan-gan. Yana ushbu kitobda Amir Temur tiborli kishilar sanab, hurmatini joyiga qo deyiladi.

Samarqandda ilm-fan

• Amir Temur mamlakatni idora etishda muam-molarning toli bilan, qolgan bir ulushini boshqa iloj bong Samar-qandda koplab qu-layliklar yaratildi, koldi

Bunyodkorlik ishlari

• Amir Temur op vaqti harbiy yurishlarda botibor qaratdi. Dastlabki yillardan kolar, binolar yaratildi, hammomlar, yangi rabot, karvonsaroylar qurildi, bozorlar tashkillashtirildi, savdo-sotiq rivojlantirildi. Konaltirilishi

• Sohibqiron Amir Temur ong bosib olingan mamlakatdan nafaqat oltin-ku-mush, javohirlarni balki, kolyoz-ma asarlarni, alloma, shoirlar, donishmandlar-ni, melmish Samarqandga olib kelar va ularga ilm-fanni yuksaltirish, yangi binolarni qurish ishlarini topshirardi. Ularga yaxshi ulufalar, martabalar tayin qilardi.

Amir Temur qurdirgan binolar.

• Amir Temur davrida kol urildi. Ularga misol qilib Kesh shah-rida qad rostlagan mahobatli Oqsaroyni, Sa-marqanddagi shoh qarorgohi bok-saroyni, Saroymulkxonimga atab qurilgan Bibi-xonim madrasasini, Shodi Mulk xonim, Tuman Oqa maqbaralari, Amir Temur maqbarasini, Hi-rotda Gavharshodbegimning nomiga qurilgan madrasani va shu kabi kobek

• Amir Temurning vafotidan keyin 1405-yilda Sa-marqand taxtiga nevarasi Mirzo Ulugtir-di. Ilm fan aynan Mirzo Ulugp yutuqlarga erishdi. Bunga sabab qilib Ulugp ham chiqavermadi va barcha mablagtiborini ilm-fanni rivojlantirishga sarfladi. Bu-ning natijasida salkam yarim asr davomida Sa-marqand misli kobek davrida ilm-fan
  • Ulugqitish usulla-rida organish boshlandi; qizlarning ham oldingi davrlardan farqli madrasalarda ilm oli-shi yoyildi. Yangi madrasalar: Ulugbek rasadxonasi qurildi. Ular-da tajribali allomalar qatori Ulugzi ham ilm toliblariga dars bera boshladi. Bobosi davrida keltirilgan chet tillarda bitilgan asarlar-ni tarjima qildirib sharhlattirdi.

  Ulugp yutuqlarga erishdiki bu davr Turkistonning ikkinchi uygbekning tabek madrasasida yetishib chiqqan kobekning ra-goniyrni va hara-kat yobek rasadxonasi

  • Ulugz dav-rining shubhasiz eng katta yutuqlaridan biri boplab yangi as-boblar yaratildi va ular yor-damida juda katta aniqlikda yulduzlar harakati kuzatildi va qayd etib borildi. Buning nati-jasida quyosh va oy tutilishla-rini oldindan aytish imkoniyati paydo bolmish Hirotga Temuriyzo-da Husayn Boyqaroning kelishi va olib borgan islohotlari natijasida Hirot tez orada madani-yat markaziga, alloma, shoir, hunarmandlar-ning ijod saroyiga aylandi. Bu borada shoh Husayn Boyqaroga uning bolalalikdan birga osti, glar edi.

  Navoiy davrida ilm-fan

  • Navoiy nafaqat vazir balki shohga eng yaqin mahrami ham edi. Bu davrda xalq farovon ya-shadi va ilm-fan madaniyat rivojlandi. Navoiy bilan bir qatorda keksa shoir Lutfiy, Abdurah-mon Jomiy, shoir Binoiy, tarixchi Xondamir, Zayniddin Vosifiy, Sohib Doro, Sulton Ali Mash-hadiy, Sulton Muhammad va musavvir Kamo-liddin Behzodlar ham Hirotning yuksalishiga katta hissa qoz xamsalarini yozdilar.

  Bunyodkorlik ishlari

  • Bu davrga kelib kelib Hirotda misli kopar minoralar qurildi. Navoiy boshchiligida qurilgan Ixlosiya, Unsiya, Shifoiya binolarning talgan bola talabalarga tabobat sirlari ham ozida ularning talgan. U otasi Umar-shayx mirzoning bevaqt ong otiradi. Kong ham Samarqand nasib et-magach, Shayboniyxon zulmidan qochib oldin Qobul, keyin esa Hindistonga yurish qiladi va u yerda muqim qolib, yangi sulola yangi madaniyat markazi barpo etish niyatida keldi. Dastlab fuqarolar bilan aloqalarni yaxshiladi, tinchlik ong ayniqsa uning nabirasi Akbar zamonida mam-lakat gullab yashnadi, yangi obidalar qurilib, ilm-fan rivoj topdi. Hatto notinch bolkasidan ham ilm ahli Hindistonga yopi-rilib kela boshladi.
  
  http://hozir.org