Aminokislotalar va uning birikmlarning molekula tuzilishi, olinishi, xossalari, ishlatilishi. Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

Aminokislotalar xelatlarining hosil bo'lishi. Aminokislotalar alifatik kislotalar singari asoslar bilan tuzlar hosil qiladi. Oddiy tuzlardan tashqari maxsus sharoitlarda og'ir metallar bilan ichki kompleks tuzlar hosil qiladi. Masalan, mis tuzlari barcha a-aminokislotalar uchun xos bo'lgan ichki kompleks tuz yoki xelat hosil qiladi. Bunda mis faqat karboksil gruppa bilan emas, balki aminogruppa bilan ham bog'langan:

Mis va azot orasidagi bog' koordinatsion bog' (faqat azotning erkin elektronlar jufti hisobiga hosil bo'ladi).
4. Dekarboksillash, dezaminlash, aminalmashtirish reaksiyalari faqat a-aminokislotalarga xos bo'lib, ular maxsus fermentlar ta'sirida, yumshoq sharoitda amalga oshadi.
a. Dekarboksillash reaksiyasi. Bu reaksiya natijasida CO₂ ajralib chiqadi va a-aminokislotalar aminlarga aylanadi:

b. Dezaminlash reaksiyasi, bunda ammiak ajralib chiqadi va fermentativ oksidlanish natijasida ketokislotalar hosil bo'ladi:

d. Aminalmashtirish reaksiyasi:

5. a-, (β-, γ- aminokislotalarga temperaturaning ta'siri.
a) a-aminokislotalar qizdirilganda osonlik bilan suv ajralib chiqadi va diketopiperazinlar hosil qiladi.

Diketopiperazinlar siklik oson kristallanuvchi moddalar.
b) β-aminokislotalar qizdirilganda to'yinmagan karbon kislotalar hosil bo'ladi va ammiak ajralib chiqadi:

d) γ-aminokislotalar bir molekula suv ajratib laktamlar—siklik amidlarni hosil qiladi:

2.4. Aminokislotaning vakillari
Glikokol grekcha «likos» — shirin, «kolla» — yelim yoki glitsin deb ataluvchi aminosirka kislota NH₂—CH₂COOH tuban hayvonlarning muskullarida uchraydi. Ipak oqsilini gidroliz qilib (36% gacha) olinadi. Gippur kislotani gidrolizlab ham olish mumkin.

L (+) — Alanin CH₃-CH(NH₂)COOH a-aminopropion kislota yoki 2-aminopropan kislota. Ipak fibrionini gidrolizlab olinadi. Oqsil moddalar gidrolizlanganda ham kam miqdorda alanin olish mumkin.
L (+) —Valin (a-aminoizovalerian kislota) kazein, gemoglobin va albumin, oqsillar tarkibiga kiradi. Agar bunday mahsulotlar achisa, valin izobutil spirtga aylanadi:

L (+) - leysin (a-aminoizokapron kislota)

Uni qon gemoglobini, kazein, tuxum albuminidan gidroliz yo'li bilan ajratish mumkin.
L (+) - izoleysin (2-amino-3 metilpentan kislota)

Oqsil moddalar gidrolizlanganda leysin bilan birgalikda ajraladi.