Ҳамид Зиёев (Тарбиявий ривоятлар, ҳаётий сабоқлар)

Кунимиз шунга қолдими...

Султон Ҳусайн Бойқаро Алишер Навоийни ҳузурига чақириб, Астрободдан кўп шикоятлар келиб турибди, икки-уч киши билан у ерга бориб, тафтиш ўтказиб келсангиз яхши бўларди, деди.

Алишер Навоий бунга рози бўлиб Астрободга келди. У бир неча кун давомида одамлар билан суҳбатлашиб ҳокимнинг ишларини текширди. У Ҳиротга қайтганида Ҳусайн Бойқарога ҳисобот тариқасида бир ва-рақ қоғоз берди. У бу қоғозни очиб қараса, бир гердайган эшакнинг сурати солиниб, унинг думига кўп отлар бойлаб қўйилган эмиш. У бундан таажжубланиб, унинг маъносини ечиб беришни сўради. Бунинг изоҳи шуки, — деди Алишер Навоий, — Астробод ҳокими ақлсиз, сурбет, тепса тебранмас ва фаросатсиз одам экан. У ўзининг барча хусусиятлари билан бамисоли эшакнинг ўзи экан. Шунинг учун аҳоли уни "эшак ҳоким" деб юритишар экан. Шу тоифадаги одамни ҳокимлик мансабига тайинлаб унга ақлидрокли амал-дорлар ва бутун аҳоли бўйсундирилган. Шу боисдан Астрободда эшак думига отлар боғланган, деган ибора тарқалибди. Суратда эшак думига боғланган отларнинг хўрлиги келиб, кунимиз шу эшак ҳокимга қолдими, деб тумшуғларини ерга тираб туришибди.
— Қойил бу суратда оламга тенг маъно ўз аксини топибди, "Эшак ҳоким" дарҳол ишдан бўшатилсин фармон берди Ҳусайн Бойқаро.


Мансабдан тушсангиз ҳам...
Навоий Астрободда ҳоким лавозимида ишлаётга-нида тошкентлик савдогар Хайриддин ака Ҳиротга, сўнг Астрободга келди. У Тошкент ва Ҳирот ўртасида савдо ва адабий алоқаларда воситачилик қилиб, Навоий билан жуда дўстлашган эди. У Навоийни хаёлга чўмган ва кайфияти паст ҳолда учратиб, деди:
— Ҳазрат, сизни чин диддан табриклайман, муборак бўлсин, деб қучоқлашиб кўришаётганда у ҳайратланиб бир оз орқага тисланиб: — Нечук мени табриклайсиз? Ахир мен пойтахтдан узоқлашдим-ку.
— Мен Ҳиротда шунинг гувоҳи бўлдимки, одамлар ғамхўримиздан маҳрум бўлдик, деб куйибпишиб юришибди. Сизни зўр ҳурмат ва миннатдорчилик билан тилга олишиб, тезроқ пойтахтга қайтишингизни орзу қилмоқдалар. Ҳазрат, мансабдан тушсангиз ҳам халқнинг назаридан тушмабсиз. Бундай бебаҳо бахтга камдан-кам мансаб эгалари муваффақ бўладилар.
— Минг раҳмат, азиз дўстим, бу хушхабар менга куч-қувват ва илҳом бахш этади, деб қучоқлашиб кўришди Навоий.