Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

10.2. Innovatsion rivojlanishni ifodalovchi statistik ko‘rsatkichlar tizimi 
Mamlakatning innovatsion rivojlanishi juda ham murakkab jarayon. U turli 
yo‘nalishlardagi ichki va tashqi omillarga bog‘liq ekanligini hamda ayrim 
mintaqalarda turli shaklda namoyon bo‘lishi mumkinligini hisobga olgan holda 
statistik ko‘rsatkichlarni hisoblash davrida quyidagi prinsiplarga rioya qilish 
tavsiya etiladi.

Bir butunlik yoki yaxlitlik, uning funksional tarkibiy tuzilishi; 

Barcha standartlarga mos kelishi; 

Semantik va mantiqiy bog‘liqligi;

Ko‘p variantlilik yoki baholashni ko‘p o‘lchamliligi va tizimni tarkibiy 
xususiyatlarini ochib berishi; 

Ehtimoliy baholash va informatsion bazalarga kirish mumkinligi; 

Integral ko‘rsatkichni hisoblash muhimligi va boshqalar. 
Ushbu prinsiplarni inkor qilmagan holda bizning fikrimizcha statistik 
ko‘rsatkichlar tizimi mamlakatani sotsial-iqtisodiy rivojlanishini to‘liq xarakterlay 
olishi va ichki xususiyatlarini ochib berishi hamda tashqi aloqalarni baholashi, eng 
asosiysi mamlakatni innovatsion-strategik rivojlanishi asosida aholini turmush 
darajasi va hayot sifatini o‘sishini ifodalashi kerak
10
. 
Mamlakatni innovatsion rivojlanishini ifodalovchi statistik ko‘rsatkichlarni 
hisoblashda yuqorida keltirilgan hisoblash prinsiplari bilan bir qatorda ularni 
quyidagi bosqichlarda hisoblash maqsadga muvofiqdir: mamlakatni tutgan o‘rnini 
xarakterlovchi 
ko‘rsatkichlar; 
mamlakatni 
tanlagan 
rivojlanish 
turini 
xarakterlovchi 
ko‘rsatkichlar; 
mamlakatning 
innovatsion 
rivojlanish 
ko‘rsatkichlari; mamlakat salohiyatini baholovchi statistik ko‘rsatkichlar. 
Mamlakatni innovatsion rivojlanishini xarakterlovchi ko‘rsatkichlarga 
quyidagilar kiritilishi mumkin va ularni hisoblash texnologiyasi bilan tanishamiz. 
10
Нуриддинов З.А. Минтақаларнинг инвестициявий ва инновацион статистик кўрсаткичлари тизимини 
такомиллаштириш. “ИҚТИСОДИЁТ ВА ТАЪЛИМ” журнали 2018 йил 2 сон. 125 б.

---

255 
Innovatsion mahsulot ishlab chiqarish yoki innovatsiyani tatbiq etish uchun 
asos potentsial talab etiladi. Innovatsiyani yaratishdagi potentsial quyidagi statistik 
ko‘rsatkichlar bilan xarakterlanadi: 
1.
Har 10000 kishiga to‘g‘ri keladigan studentlar soni (%
00
da):
2.
Har 10000 kishiga to‘g‘ri keladigan tadqiqotlar soni: 
3.
Ilmiy ishlarni (tezis, maqola, kitob)chop etish faolligi: 
4.
Intellektual faollik: 
5.
Yaratuvchanlik faolligi ko‘rsatkichi: 
6.
Fan doktorlarining intensivligi: 
7.
Fan doktorlarinimg ilmiy mahsuldorligi: 
Mamlakat 
iqtisodiyotini 
innovatsion 
rivojlanishini 
xarakterlovchi 
ko‘rsatkichlar mutloq va nisbiy ko‘rsatkichlarga bo‘linadi. 
Mutloq statistik ko‘rsatkichlar
: 

Real sektorda o‘z mutaxassisligi bo‘yicha patent olgan ixtirochi, 
ratsionalizatorlik guvohnomasini olgan xodimlar soni; 

---

256 

Taklif va xulosalari ishlab chiqarishga tatbiq etilgan olim va tadqiqotchilar 
soni; 

Yaratilgan ilg‘or texnologiyalar soni; 

Ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarni bajargan tashkilotlar soni; 

Innovatsion tadqiqotlar va ishlanmalar bilan band bo‘lgan personal soni; 

Mamlakat byudjetida fanga ajratilgan mablag‘ hajmi, mlrd. so‘m; 

Tadqiqot va ishlanmalarga ichki xarajatlar summasi, mlrd. so‘m; 

Innovatsion va investitsion loyihalar soni; 

Innovatsion va investitsion loyihalarga ajratilgan mablag‘lar xajmi, 
mlrd.so‘m. 
Nisbiy ko‘rsatkichlar
: 

Tadqiqot va innovatsiyalarga ichki xarajatlarni YaIMga nisbati, %; 

Nobyudjet mablag‘larni tadqiqot va ishlanmalarga ichki xarajatlardagi 
hissasi %; 

Oliy ta’lim muassalari tadqiqot va ishlanmalarining xarajatlarini ichki 
xarajatlarga nisbati %; 

Jahonning nufuzli jurnallari chop etilgan materiallarni mamlakatda chop 
etilgan materiallarga ulushi, %; 

Umumiy taqiqotchilarda 40 yoshgacha bo‘lgan tadqiqotchilarning hissasi, 
%; 

Kichik innovatsion korxonalarning soni va ishlab chiqargan mahsulotining 
o‘zgarish sur’atlari, %; 

Ilg‘or ishlab chiqarish texnologiyalarini qo‘llash hissasi, %; 

Innovatsion mahsulotni umumiy sotilgan mahsulotdagi hissasi, %; 

Texnologik, tashkiliy va marketing innovatsiyalarini amalga oshiruvchi 
tashkilotlar ulushi, %; 

Mamlakatda yangi va qisman texnologik o‘zgartirilgan tovar, ish va 
xizmatlar ulushi, %; 

Ilmiy tadqiqotlar va tajriba-konstruktorlik (ITTKI-NIOKR) ishlariga 
ajratilgan mablag‘ni YaIMdagi hissasi, %; 

---

257 

ITTKI xarajatlaridagi nobyudjet xarajatlar hissasi, %; 

Rivojlanish institutlarining loyihalariga ajratilgan mablag‘larini umumiy 
xarajatdagi hissasi, %; 

Yuqori texnologik mahsulotni otgruzka qilingan mahsulotdagi hissasi, %; 

Yuqori texnologik mahsulot ishlab chiqarish unumdorligini umumiy ishlab 
chiqarilgan mahsulot unumdorligiga nisbati, % va boshqalar.