Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

q
p
q
p
Ip




---

236 
O‘rtacha garmonik indeksga aylantirish uchun bahoning individual 
indekslaridan foydalanamiz: 
I
p
=
,
0
1
р
р
, bu erdan
p
i
р
p
1
0

. 
Bu tenglikdan foydalanib, agregat indeksning maxrajidagi 
r
0
ni 
p
i
p
/
1
bilan 
almashtiramiz. Indeksni sur’ati o‘zgarmasdan qoladi. Natijada, bahoning umumiy 
indeksi quyidagi ko‘rinishni oladi:
1
0
1
1
q
p
q
p
Ip



=
p
p
i
q
p
q
p
q
i
р
q
p
1
1
1
1
1
1
1
1






Oxirgi kelib chiqqan formula bahoning o‘rtacha garmonik indeksi deb 
ataladi. 
9.3-jadval ma’lumotlari asosida baho indekslarini hisoblaymiz. 
9.3-jadval 
Savdo shoxobchasida sotilgan tovarning hajmi 
Sotilgan mahsulot qiymatlari (haqiqiy 
baholarda), mln. so‘m 
O‘tgan yilga nisbatan 
bahoni o‘zgarishi, % 
O‘tgan davr 
Joriy davr 
Sabzavot 
50 
63 
- 10 
Go‘sht 
22 
24 
+ 2 
Meva 
36 
40 
o‘zgarishsiz 
Bahoning individual indekslari qo‘yidagicha aniqlanadi. 
100
100
узгариши
бахо
i
p


1.
Sabzavot bo‘yicha 
i
p
=0,9 (
100
90
100
10
100


) 
2.
Go‘sht bo‘yicha
i
p
=1,02 (
100
102
100
2
100


) 
3.
Meva bo‘yicha 
i
p
=1,00 (
100
100
100
0
100


) 
Bahoning umumiy indeksi teng: 

---

237 
951
,
0
53
,
133
127
40
53
,
23
70
40
24
63
00
,
1
40
02
,
1
24
9
,
0
63
40
24
63
1
1
1
1















p
i
q
p
q
p
Jp
yoki 95,1%. 
Demak, joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan baholar o‘rtacha 4,9%ga
pasaygan. 
O‘rtacha garmonik indeksni boshqa sifat ko‘rsatkichlari bo‘yicha ham 
aniqlash mumkin. Masalan, mahsulot tannarxi bo‘yicha u quyidagi ko‘rinishni 
oladi: 
z
z
i
q
z
q
z
J
1
1
1
1



Shu paytgacha ko‘rib chiqqan hodisalarda bevosita qo‘shib bo‘lmaydigan 
(natural shaklda) bo‘laklardan tashkil topgan to‘plamda indekslashtirilayotgan 
belgining o‘rtacha o‘zgarishini o‘rgandik. Biroq, sifat ko‘rsatkichlarining 
dinamikasini o‘rganishda turdosh birliklardan tashkil topgan to‘plamning o‘rtacha 
o‘zgarishini o‘rganishga to‘g‘ri keladi. Masalan, respublikada beshta konserva 
zavodi bor va hammasi bir xil mahsulot ishlab chiqaradi. Ularda ishlab chiqargan 
mahsulotlarining tannarxi turlicha. Bizga o‘rtacha tannarxning o‘zgarishini 
o‘rganish zarur. Yoki go‘sht mahsulotini olaylik. Go‘sht Toshkent shahrining 
barcha bozorlarida sotiladi. Oloy bozoridagi baho bilan Yunusobod bozoridagi 
baho bir xil emas. Biz joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan go‘sht bahosini 
Toshkent shahridagi dinamikasini o‘rganmoqchimiz. Bu erda ham o‘rtacha
bahoni o‘zgarishi o‘rganiladi. Shu maqsadda joriy va o‘tgan davrlar uchun o‘rtacha 
bahoni hisoblaymiz. Ma’lumki, o‘rtacha baho tovar qiymatini uning miqdori 
(soni)ga bo‘lish bilan aniqlanadi, ya’ni


